Een nieuwe groep in het nieuwe schooljaar. Altijd spannend! Van je collega heb je het al gehoord: “Het is een fijne groep, er heerst een goede sfeer.” Of misschien juist. “Nou, je krijgt het pittig, een lastige groep, en die leerling… ik had er mijn handen vol aan.” Maar wat je ook te horen krijgt, in beide gevallen heb jij een uitdaging! Deze tips helpen je!
Het is jouw taak de sfeer in de groep goed te houden of te verbeteren. Op zo`n moment is het fijn om goede tips te krijgen om aan goede en positieve groepsvorming te werken. Meteen in de eerste weken van het jaar. En het is helemaal geweldig als je daar schoolbreed aan werkt.
Waarom groepsvormende activiteiten?
Ik begrijp dat je als leerkracht denkt: “Opnieuw kennismaken, ze kennen elkaar toch al?” Precies! Maar kennen ze jou ook al? Jij bent echt nieuw in deze groep. En een nieuw “poppetje” op het schaakspel verandert het hele spel. Speel het spel mee en maak er een mooie groep van! Bewuste positieve groepsvorming kost in het begin veel tijd, maar dat verdient zich later weer terug.
Waarmee kun je beginnen?
Groepsvorming bestaat uit verschillende fases. In iedere fase waarin een groep zich bevindt, zet je andere groepsvormende activiteiten in. Gelijk beginnen met competitie kan leuk lijken, maar ook meteen leiden tot scherpe verhoudingen. Op een bepaald moment moeten de degens gekruist worden, maar niet voordat de leerlingen na een lange zomervakantie weer aan elkaar gewend zijn en ook nog eens een nieuwe juf of meester!
Hieronder geef ik vijf tips uit onze cursus Positieve groepsvorming, één voor iedere fase van groepsvorming. De activiteiten zullen je helpen je klas op een positieve manier te laten samenwerking en eventueel pestgedrag te stoppen. Wil je meer weten? Schrijf je in voor deze cursus of neem contact met mij op!
Tip vooraf: doe groepsvormende activiteiten in de gymzaal
De gymzaal is niet alleen bevorderlijk voor de nodige lichaamsbeweging van leerlingen, maar ook een ultieme plek om een wij-gevoel in de klas te creëren. Bewegen is een prachtig middel om te werken aan een positieve groep. In de klas kan een leerling nog wegduiken achter z’n schrift, maar in de gymzaal moet hij met z’n gevoelens voor de dag komen.
Forming of orïentatiefase
Dit is de fase van de kat uit de boom kijken. De leerlingen kijken elkaar aan, keuren elkaar op kleding, uiterlijk en tasten af of ze elkaar herkennen in zichzelf. Juist deze ontmoeting is belangrijk om als leerkracht goed mee te maken. Vaak ben je aan het begin druk om regels en afspraken in de groep te lanceren en vervolgens zo snel mogelijk te beginnen aan vakken als rekenen en taal. Per slot van rekening is het jaar zo weer voorbij en alles uit de methode moet aan bod komen; aan de slag dus! De groep lijkt het rustig te aanvaarden, maar dat is maar schijn: de rust in de groep aan het begin van het jaar zegt nog niets van het vervolg van het jaar. Het is beter voor een positieve groep echter beter om je eerst te richten op groepsvormende activiteiten.
Tip 1: Naamspel
Een passende activiteit in de oriëntatiefase is bijvoorbeeld het Naamspel. Het doel daarvan is dat leerlingen elkaar leren kennen of opnieuw leren kennen. In plaats van namen kun je vakantiebestemming of favoriete bezigheden in de vakantie laten benoemen. Kinderen zitten in de kring met een grote bal. De bal rolt van leerling naar leerling. Wie de bal heeft, is aan het woord. Rollen kan ook gooien of stuiteren worden.
Storming of presentatiefase
Er komt beweging in de groep. Wie is de gezagvoerder? Wie hoort en past bij wie? Wie heeft invloed? Vooral in deze fase heb je vaak kleine relletjes. Kinderen overschreeuwen zich om maar op te vallen en vooral om bewondering te krijgen van anderen. Op die manier ontstaan er subgroepjes, met ieder een eigen leider. Deze groepjes kunnen later gaan botsen. Daartussen is er nog een aantal leerlingen dat zich stil houdt en rustig afwacht totdat de storm gaat liggen.
Tip 2: Dit ben ik-spel
In dit spel maken leerlingen een blad waarop zij dingen van zichzelf schrijven of tekenen: wie zijn ze, waar wonen ze. Bij een groep waarin de leerlingen elkaar kennen kun je denken aan hobby’s, ervaringen etc. Het gaat er om dat leerlingen elkaar weer in de ogen kijken en weten wat ze van de ander kunnen verwachten. Iedereen wil gekend en herkend worden en je mag laten zien wie je bent geworden, of nog bent.
Norming of normeringsfase
Wanneer deze fase intreedt is niet precies te zeggen, het kan zeer verschillend zijn per groep. Het hangt af van de vorige fases wanneer de groep hierin terecht komt. Als je als leerkracht de constatering doet dat de kaarten geschud zijn en je weet hoe het zo’n beetje loopt, ben je in deze fase terecht gekomen. Duidelijk wordt wie de leider is en er worden bepaalde omgangsvormen vastgelegd waaraan iedereen zich moet houden.
Tip 3: Blindemannetje
Het doel van dit spel is vertrouwen te scheppen en samen kernwaarden te oefenen. Een leerling krijgt een blinddoek om. Een andere leerling loodst hem door de gymzaal vol met banken, matten, bakken met water etc. De leerling die een loodsdende taak heeft moet er voor zorgen dat de geblinddoekte leerling zonder vallen of stoten door de gymzaal komt. Als dat goed gaat, geeft het vertrouwen. Het leert leerlingen ook normen en waarden te hanteren. Bijvoorbeeld: je mag iemand niet laten struikelen, dat is respectloos. Daarna leren leerlingen elkaar bedanken voor een goede begeleiding door het lokaal.
Performing of presteerfase
Aan het eind van de normeringsfase worden de omgangsvormen vastgesteld. Dit kan positief zijn, maar ook negatief. Juist in deze fase staan de leiders op. Zij hebben het voor het zeggen. Zij maken de dienst uit. Zij bepalen of je erbij hoort. En om erbij te horen, moet je je houden aan de omgangsnormen van de leiders.
Tip 4: Dikkematdraaien
Om te laten zien dat iedereen erbij hoort en dat we elkaar nodig hebben is Dikkematdraaien een activiteit die altijd enthousiast ontvangen wordt en die je heel eenvoudig uit kunt voeren. Laat je leerlingen twee groepen vormen. Geef beide groepen een dikke mat. Laat de leerlingen plaatsnemen achter een lijn in de gymzaal. Ze moeten de mat omhoogtillen, weer laten vallen en op die manier zo snel als mogelijk achter de lijn aan de andere kant van de zaal komen. In elke groep is één leerling de klimmer. Als de mat omhooggetild wordt, moet die leerling klimmen om erop te blijven. Dan kan de mat pas vallen. De mat mag niet schuiven, hij moet echt gekanteld worden. De klimmer moet op de mat blijven en mag de grond niet raken. Dit filmpje geeft een indruk!
In deze activiteit zit competitie en spanning. Het kost veel kracht; de leerlingen moeten echt samenwerken. Twee dingen strijden met elkaar in deze activiteit: de leerlingen willen als snelste aan de overkant komen, maar moeten zichzelf ook tegenhouden omdat ze zorg moeten dragen voor de veiligheid van de klimmer. Hier komt competitie en samenwerken, winnen en verliezen aan bod. In deze fase moet dit kunnen!
Reforming of evaluatiefase
Het schooljaar zit er bijna weer op. De leerkracht en zijn groep bevinden zich in een fase van performing. De groep kent elkaar. De rollen zijn het hele jaar al zo verdeeld. Als het goed gaat in de groep, heb je als leerkracht dan iets weemoedigs. Het jaar is alweer voorbij. Was het een pittig jaar, dan kan weemoed en opluchting samengaan. Het is in alle gevallen goed aandacht te besteden aan afsluiting en evaluatie.
Tip 5: Collage
In de afrondende fase van het jaar is het mooi om in groepen een collage te maken over het jaar dat voorbij is. Laat de leerlingen door middel van schilderen en of andere technieken hun gevoelens in beeld brengen over het jaar dat achterligt. Je kunt hen vragen stellen die daarbij leidend zijn: Waarover ben je blij, wat maakt je verdrietig, wat zou je liever anders zien, hoe zou je het anders willen doen? Bespreek in de groep hoe sommige dingen anders kunnen met het oog op een volgend schooljaar. Dit is een opdracht waarin leerlingen zich kwetsbaar moeten opstellen. In een afrondende fase waarin ze elkaar hebben leren kennen, moet dit kunnen, tenzij de groep een negatieve of neutrale groep gebleven is. In dat laatste geval is kwetsbaar opstellen veel lastiger voor veel leerlingen.
Wat kun je als school/leerkracht actief doen?
Fases van groepsvorming voltrekken zich voor je ogen. Het lijkt of je er geen grip op hebt, maar niets is minder waar. Als leerkracht ben je samen met je groep verantwoordelijk voor de invulling van deze fases. Op tijd de juiste groepsactiviteiten doen of de juiste interventies plegen is van belang voor een goed in veilig groepsklimaat in de rest van het jaar. Het hele jaar door kun je groepsactiviteiten inzetten zoals tienminutenspelletjes en estafettespelletjes, maar vooral in de eerste periode na de zomervakantie is dit echt je aandacht waard. Een andere goede interventie kan zijn om kinderen die heel stil en volgend opstellen in zich te laten presenteren en in te zetten om juist de leiders te gaan leiden. Bewust werken aan positieve groepsvorming is een investering die je veel rendement zal geven gedurende het schooljaar. Je start dan vanuit mogelijkheden die in de groep aanwezig zijn om er een mooi jaar van te maken. Ik wens je daar veel plezier bij!
Meer weten over positieve groepsvorming? Kijk op
deze pagina of neem contact op met
Jan Verburg.