Sinds 1 augustus zijn scholen verplicht aandacht te besteden aan burgerschapsonderwijs. Daarvoor zijn kinderboeken uitermate geschikt: juist verhalen zetten aan tot inleven in en nadenken over maatschappelijke kwesties. Naar aanleiding van verhalen kunnen kinderen actief nadenken over ‘actief burgerschap en sociale cohesie’, zoals in de wettekst staat.
Het boek Overboord van Rijk Arends heeft in 2020 Het Hoogste Woord gewonnen. De thematiek nodigt uit om samen met de kinderen na te denken over goed burgerschap.
De 12-jarige Samuel is vanwege de oorlog samen met zijn ouders uit Aleppo gevlucht. Ze hebben Syrië verlaten omdat ze christen zijn en bedreigd werden door de terroristen van Islamitische Staat. Het gezin woont inmiddels in Nederland en Samuel zit in groep 8. De school houdt een projectweek over ‘Reizen’. Zijn groep heeft democratisch gekozen dat het project moet gaan over de gevaarlijke reis die Samuel heeft gemaakt. Dat vindt hij vreselijk, vooral omdat er telkens nare herinneringen aan de bootreis naar boven komen. Bovendien voelt hij zich schuldig over de miskraam die zijn moeder toen heeft gehad. In het dorp ontstaat onrust en komen er protesten door de mogelijke vestiging van een asielzoekerscentrum. Op een treffende en duidelijke manier worden de innerlijke strijd en de gedachten van Samuel verwoord.
In gesprek
Het verhaal reikt als vanzelf verschillende vragen aan om met kinderen in gesprek te gaan. Door die uit te buiten, kun je actief vormgeven aan burgerschap.
- Waarom zijn Harmen (klasgenoot van Samuel) en zijn vrienden tegen Samuel? Waaruit blijkt dat? Hoe moet hier volgens de kinderen op gereageerd moet worden?
- Op welke manier kijken Harmen en zijn vrienden naar Samuel en zijn familie?
- Samuel wordt op verschillende momenten erg boos. Zoals tijdens het voetballen in de voetbalkooi (p.13). Of wanneer hij op de markt schiet met de bal in de snelheidsmeter (p. 80). Waardoor wordt hij zo boos?
- Waarom durft Samuel niet te praten over zijn bootreis, zijn vlucht naar Nederland?
- Samuel heeft steun aan zijn geloof, maar heeft ook vragen (zoals op p. 109). Wat vinden de kinderen hiervan? Herkennen zij zijn vragen?
- Welk beeld krijgen de kinderen van Samuels familie? Welke zorgen heeft de familie? Hoe voelen zij zich nu ze in Nederland wonen? Ga op zoek naar gedeelten in het boek die daar iets over zeggen.
- Lees met de kinderen (nadat het hele boek al is gelezen) de cursief gedrukte gedeelten die over de bootreis van Samuel gaan nog eens. Hoe zouden zij gereageerd hebben? Op welke manier kunnen ze Samuel nu beter begrijpen?
En nu
De link naar de actualiteit is gauw gemaakt. Ook nu zijn er weer veel vluchtelingen vanuit Afghanistan naar Nederland gekomen. Daar zitten ook kinderen als Samuel bij. Hoe kunnen deze goed worden opgevangen? Laat de kinderen daar een antwoord op geven (nadat zij dit boek gelezen hebben). Je kunt met de klas ideeën op het digibord verzamelen. En misschien kun je ook concreet iets doen, bijvoorbeeld als er vluchtelingen in de nabije omgeving zijn. Op deze manier kun je, met het boek als uitgangspunt, werken aan actief burgerschap en sociale cohesie.