De discussie over vrijheid is zo oud als de democratie zelf: voor wie is welke vrijheid bedoeld? In de afgelopen verkiezingscampagne was deze discussie opnieuw springlevend. Met name over onderwijsvrijheid. En dat is bepaald niet vrijblijvend.
Een oude strijd in nieuwe kleren
Onze Grondwet waarborgt vrijheid van godsdienst, geweten én onderwijs. Ouders die opvoeden met een visie op het goede leven, doen dat uit overtuiging en zoeken een school die daarbij past. Tegelijk maakt dit de diversiteit die er is in onze samenleving.
Kinderen zijn van de ouders en ouders moeten daarom aan zet blijven. Die keuzevrijheid is een uitdrukking van de diversiteit die onze samenleving kenmerkt. Toch lijkt die vrijheid steeds vaker ter discussie te staan. Nieuwsuur zette onlangs met sturende vragen en losse citaten een frame neer waarin orthodox-christelijk onderwijs in de verdachtenbank belandt. CDA-leider Henri Bontenbal kreeg er vragen over en bleef terecht staan voor het evenwicht tussen grondrechten.
Gelijkheid is belangrijk, maar vrijheid van onderwijs en godsdienst zijn dat óók. Ook als er spanning tussen die rechten bestaat. De reacties op de uitspraken van CDA-leider Bontenbal en zijn eigen correctie de dag erna op zijn eerste uitspraken, geven te denken. De vrijheid op onderwijs en daarmee de vrijheid om onze kinderen op te voeden bij een open Bijbel komt steeds meer in het gedrang.
De verwarring van gelijkheid met eenheid
Die spanning lijkt steeds minder verdragen te worden. Een groeiende groep politici en opiniemakers reduceert gelijkheid tot het delen van één, modern-liberale visie op mens en moraal. Wie daar niet volledig in past, wordt gezien als afwijkend of zelfs bedreigend.
Zo noemde VVD-Kamerlid Bente Becker de ruimte voor eigen standpunten over homoseksualiteit in het christelijk onderwijs op sociale media “bizar”, terwijl GroenLinks-PvdA’er Lisa Westerveld daarbij beweerde dat de “veiligheid” in het geding is.
Ook D66 mengt zich graag in dit morele gelijkheidsdenken. De ondertoon is telkens dezelfde: vrijheid mag, zolang ze past binnen het liberale kader. Maar dat is een miskenning van wat vrijheid werkelijk inhoudt. Vrijheid vraagt niet alleen bescherming, maar ook om oefening in open gesprek, respect voor verschil en de moed om elkaars overtuiging te verdragen. Ook als dat schuurt.
En dat doet het tussen een modern liberale opvatting en een Bijbelse visie. Opvattingen botsen en dat is ongemakkelijk. Vrijheid betekent juist dat verschillende overtuigingen naast elkaar kunnen bestaan – binnen de grenzen van onze wet. Diversiteit verdraagt verschil, gelijkheid in deze smalle zin niet.
Diversiteit vergt verdraagzaamheid
Wanneer we gelijkheid tot morele uniformiteit verheffen, verliest onze democratie haar zuurstof. We doen alsof er één juiste visie is op het goede leven en wie daarvan afwijkt, wordt als problematisch gezien. Dat is niet de weg naar een rechtvaardige samenleving, maar naar een smalle, gesloten cultuur waarin verschil verdacht is.
Democratie veronderstelt het verdragen van verschil. Juist het ongemak dat ontstaat tussen overtuigingen – religieus of seculier, conservatief of progressief – maakt een samenleving levendig en vrij. Vrijheid vraagt niet om consensus, maar om respectvolle co-existentie. Dat vraagt ook van elke christen om een houding en om woorden waaruit blijkt dat tolereren, verdragen betekent. Juist als dat pijnlijk is.
Huiswerk voor christenen
Dan hebben we huiswerk te doen. Bij het verdedigen van de waarheid past het niet om te reageren vanuit een ingegraven eigen gelijk of harde houding en toon. Als kleine minderheid moeten we proberen de bezwaren van anderen te begrijpen voor we zelf begrepen kunnen worden.
En ook dan worden de diep ideologische verschillen hoorbaar en merkbaar. Het is niet vreemd als we meer druk en minder vrijheid tegemoet gaan. De diepe vraag rond onderwijs en opvoeden is: Wie heeft het voor het zeggen? Een christen weet vanuit een Bijbels mensbeeld dat het buigen en gelovig gehoorzamen voor God er bij ons en onze medemensen niet in zit. Dat moet ons bescheiden en beslist maken. Om te luisteren en te laten horen waar we voor blijven staan.
Burgerschap vraagt om dialoog, niet om dictaat
In een tijd van groeiende polarisatie hebben we daarom politici en burgers nodig die het aandurven om die vrijheid te beschermen, ook als deze schuurt met hun eigen overtuigingen. Niet de kortste route naar het eigen gelijk, maar de lange weg naar het hart van de ander. Dat is de kern van burgerschap: leren omgaan met verschil, niet door het te neutraliseren, maar door het te begrijpen.
Vrijheid betekent dat een liberaal en een orthodoxe christen, een humanist en een moslim, elkaar in openheid tegemoet treden. Juist op orthodox-christelijke scholen zijn tal van voorbeelden van deze oefening - samen met seculiere scholen of andere religieuze groepen - inmiddels veelvuldig te vinden. Als opleiding voor leerkrachten en ontwikkelaars van Wonderlijk Gemaakt – een methode voor relationele en seksuele vorming in het christelijk-reformatorisch onderwijs – weten wij hoe waardevol die dialoog kan zijn.
Wij zetten de deur open voor ieder die het gesprek wil aangaan, ook voor wie ons wil overtuigen van zijn eigen gelijk. Dat doen we om te laten zien en te ervaren dat het gesprek werkt en nodig is.
Vrijheid is het fundament
Het is verleidelijk om uit angst voor conflict de ruimte van vrijheid te verkleinen of de deur dicht te doen en het probleem te ontkennen. Maar dat zou een vergissing zijn. Gelijkheid zonder vrijheid is geen rechtvaardigheid, maar conformisme. Een dichte deur helpt niet om transparant te zijn en helpt ook niet om in hedendaagse woorden te getuigen van de Weg, de Waarheid en het Leven.
De kracht van onze samenleving ligt niet in eenvormigheid, maar in het vermogen om verschillen te verdragen binnen gedeelde spelregels. Dat is nodig zowel binnen de school als in de breedte en diversiteit van onze samenleving.
Vrijheid is meer dan gelijkheid – ze is haar voorwaarde.
Drs. Jan Kloosterman MBA is bij bestuurder Driestar educatief.
Dit artikel is als opinie-artikel verschenen op Cvandaag.nl op 28 oktober 2025.