Dit onderzoek is een historisch-pedagogische analyse van het concept ‘persoonsvorming’ in het werk van Ph.A. Kohnstamm (1875-1951) en M.J. Langeveld (1905-1989). Als pedagogen waren zij respectievelijk voor en na de Tweede Wereldoorlog richtinggevend in zowel de academische pedagogiek als de pedagogische beroepspraktijk.
Persoonsvorming is een grondleggend idee in de door hen ontwikkelde pedagogiek. Naast het doel van persoonsvorming, wordt onderzocht welke rol gewetensvorming en (burgerschaps)onderwijs hierin spelen, alsmede door welke filosofie hun theorievorming is beïnvloed. Daarmee draagt het onderzoek bij aan de recente en hernieuwde dialoog over de relevantie van persoonsvorming in opvoeding en onderwijs.
Hoofdvraag:
Wat betekent persoonsvorming in de pedagogiek van Kohnstamm en Langeveld?
Deelvragen:
- Hoe verhouden de door Kohnstamm en Langeveld geformuleerde doelen van persoonsvorming zich tot elkaar?
- Welke rol schrijven Kohnstamm en Langeveld toe aan gewetensvorming voor persoonsvorming?
- Welke uitwerking heeft Kohnstamms personalisme en Langevelds fenomenologie op de uitleg van persoonsvorming?
- Welke taak heeft onderwijs in persoonsvorming volgens Kohnstamm en Langeveld?
In het onderwijs is een nieuwe koers nodig om kinderen die voor het eerst naar school gaan de kennis en de vaardigheden mee te geven die ze nodig hebben om in 2032 aan hun volwassen en werkende leven te beginnen, aldus het Platform Onderwijs 2032 (2016). Het Platform legde in zijn pleidooi voor een nieuwe koers de nadruk op persoonsvorming. Persoonsvorming houdt in dat kinderen geholpen worden in wie ze willen worden, wat ze belangrijk vinden, en hoe zij op een gepaste manier vorm leren geven aan hun emoties. Daarbij leren kinderen rekening houden met de belangen en de gevoelens van anderen. Persoonsvorming legt daarmee de basis voor hun welzijn en sociale gedrag in hun latere leven (OECD, 2015). Ook de Onderwijsraad heeft in enkele rapporten het belang van persoonsvorming voor het onderwijs onderstreept. De Onderwijsraad sluit zich daarin aan bij het werk van Biesta (2012) waarin – naast kwalificatie en socialisatie – persoonsvorming onder de noemer ‘subjectivering’ wordt gethematiseerd. Persoonsvorming is in opvoeding en onderwijs een ‘hot topic!
Het is een zoektocht om een onderwijscurriculum te ontwikkelen dat past bij de eenentwintigste eeuw en in dit curriculum vorm te geven aan het concept persoonsvorming. Tegelijkertijd is het belangrijk om verbinding te houden met wat zich in de negentiende en twintigste eeuw aan inzicht, kennis en praktijk heeft ontwikkeld. Een analyse van het werk van de pedagogen Kohnstamm en Langeveld leent zich uitstekend om die verbinding tot stand te brengen. Persoonsvorming behoort namelijk tot de kern van hun pedagogiek.