In het jubileumjaar van de Driestar (75 jaar) werkt het onderzoekscentrum aan het handboek Christelijk leraarschap. In dit boek, dat in 2020 zal verschijnen, wordt veel van het Driestareigen gedachtegoed op het gebied van leraarschap grondig samengevat.
Auteurs zijn Bram de Muynck en Bram Kunz, met als redacteur Henk Vermeulen. In twaalf afleveringen geven ze een impressie van dit boek, iedere keer met behulp van een tekst. Dit keer een tekst uit het tweede hoofdstuk ‘Christelijke pedagogiek als handelingswetenschap’. In dit hoofdstuk wordt uitvoerig ingegaan op de relatie tussen theologie en pedagogiek.
'Christelijke’ pedagogiek
De naamgeving ‘Christelijke pedagogiek’ is om twee redenen een waagstuk. Om te beginnen droegen de Nederlandse leerstoelen die door christelijke pedagogen bezet werden in het verleden niet deze naam. Honderd jaar geleden was er niet de behoefte om het christelijk karakter in de naamgeving te benadrukken. Dat dit nu wel gebeurt, staat niet los van de secularisatie van de academische wereld. Een leerstoel pedagogiek houdt zich op dit moment niet als vanzelfsprekend bezig met haar levensbeschouwelijke bronnen of voorwetenschappelijke aannames. Wanneer daar wel behoefte aan is, moet je die dus articuleren en activeren.
Maar er is nog een ander type verantwoording nodig. Er zijn namelijk ook inhoudelijke argumenten die het bestaansrecht van het adjectief ‘christelijk’ kunnen ondergraven. Zo zou het verwijzen naar een eenduidige pedagogische of onderwijskundige praktijk, waarvan de uitwerking nooit zichtbaar is geworden. Een eenvormige christelijke pedagogische praktijk bestaat inderdaad niet. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het verschil tussen de beleden en de beleefde identiteit van veel scholen die zich christelijk noemen. Mocht er al een christelijke pedagogiek geconstrueerd kunnen worden, dan zal die tot expressie komen in een grote variëteit aan professionele praktijken.
Wetenschappelijke reflectie
Waarom is wetenschappelijke reflectie op opvoeden zo belangrijk? En waarom zou je pedagogiek dan ‘Christelijke pedagogiek’ noemen? Niet zo zeer vanwege de deductieve kennis. Inderdaad: er is reden om te denken in de andere richting, namelijk de richting van de inductie. De laatste decennia wordt steeds duidelijker dat in beroepen waarin met mensen gewerkt wordt, professionaliteit een sterk persoonlijk en waardengericht aspect kent. Professionalisering zou dan ook in haar aard ‘normatieve professionalisering’ moeten zijn. Deugdelijke reflectie op motieven, overtuigingen en de uitwerking daarvan, zijn voor het handelen onmisbaar. Als wetenschap dienstbaar wil zijn aan professionalisering, dan moet zij hier oog voor hebben. De wetenschap toont haar dienstbaarheid door te verhelderen, bijvoorbeeld door zichtbaar te maken wat opvoeders denken en doen, wat er achter hun handelen schuilgaat of hoe zij het voor elkaar krijgen om het vol te houden in uiterst complexe situaties. We sluiten hier aan bij een benadering van W. ter Horst die christelijke pedagogiek een handelingswetenschap noemde. De abstracties die wetenschappelijk gemaakt worden, zijn gerelateerd aan praktisch handelen en zijn bedoeld om dit handelen te ondersteunen en te verbeteren.
Praktijkvoorbeeld
Stel dat de leider van een kinderdagverblijf merkt dat de pedagogische medewerkers een hekel hebben aan vergaderen, dan kan zij proberen het vergaderen effectiever te laten verlopen. Hier zijn veel empirische gegevens over. Onderzoekers toonden bijvoorbeeld aan dat vergaderen een affectieve gebeurtenis is, die invloed heeft op de motivatie en de werkhouding van werknemers. Het helpt om alleen de medewerkers te laten deelnemen die met het te bespreken onderwerp te maken hebben en te letten op de vergaderomgeving. De leider besluit op grond van dit gegeven alleen maar in kleine groepjes te vergaderen met mensen die belang hebben bij het onderwerp en dat te doen in een kleine, gezellige ruimte. Ze zou ook een ander perspectief kunnen nemen en rechtstreeks kunnen redeneren vanuit christelijke bronnen. Wat leert Christus over goede omgang met elkaar? Ze komt dan op de volgende aspecten. Zijn mensen bereid om naar elkaar te luisteren? Reageert men respectvol op elkaar? Wordt recht gedaan aan ieders inbreng? Deze meer conceptueel-normatieve benadering is van een andere aard en heeft een ander type zeggingskracht dan de empirische gegevens.
Tot zover een stukje tekst uit het tweede hoofdstuk. Inhoudelijke reacties worden door de auteurs zeer op prijs gesteld. Als u een hoofdstuk wilt meelezen, stuur dan een mail naar onderzoekscentrum@driestar-educatief.nl.
Dit is deel 2 uit een serie berichten over het handboek. Deel 1 vind je hier.