Ds. M. Golverdingen (1941-2019). Een pedagogisch In Memoriam. 18 februari 2020

Ds. Golverdingen is van grote betekenis geweest voor het reformatorisch onderwijs en de gereformeerde pedagogiek. In dit In Memoriam staat Bram de Muynck stil bij zijn leven en werk. Op 7 oktober 2020 organiseert het netwerk Pedagogiek, Theologie en Onderwijs een bijeenkomst over het pedagogisch denken van ds. Golverdingen.

Beeld: RD

Als de dag van gisteren herinner ik mij de eerste ontmoeting met dominee M. Golverdingen. Het was aan het begin van mijn pedagogische loopbaan. Ik zat recht tegenover hem. Hij was voorzitter van het BGS-bestuur, ik was bijna afgestudeerd als orthopedagoog. Met een vriendelijke, bemoedigende uitstraling stelde hij vragen over mijn pedagogische interesse en kerkelijke achtergrond. Na die tijd leerde ik hem in de verbanden van BGS/DGS en VGS beter kennen. Eind december 2019 overleed hij. Hij is van grote betekenis geweest voor het reformatorisch onderwijs. Alle reden om bij zijn leven en werk stil te staan.

Opleiding

Dat ds. Golverdingen voorzitter was van het bestuur van VGS (1981tot 2003) lag in de lijn van zijn capaciteiten. Door de inzet van met name J.J. Verhage was het reformatorisch onderwijs in de jaren ’70 sterk gegroeid. Juridische uitspraken maakten het mogelijk dat de onderwijszuil zich doorontwikkelde tot en met de oprichting van onderwijsverzorgingsinstellingen als BGS en DGS. Golverdingen was als geen ander in staat leiding te geven aan een fase van groei en consolidatie. Tijdens zijn onderwijzersopleiding aan kweekschool De Driestar toonde hij zich een begaafde student. Zijn belangstelling was breed, niet alleen theologisch en kerkhistorisch maar vooral ook pedagogisch. Eenmaal onderwijzer studeerde hij dan ook door en behaalde zijn aktes MO-A en MO-B in Nijmegen. Hij leerde grote Nederlandse pedagogen als Langeveld en Perquin nog grondiger kennen dan op de kweekschool en wist die kennis in latere lezingen en publicaties trefzeker in te brengen.

Gereformeerd

De bevindelijke kring had van ouds een conflict met de neo-gereformeerden, waar Bavinck en Waterink groot gezag genoten. Zij waren in de gereformeerde hoofdstroom de leidinggevende pedagogen. Golverdingen had er groot respect voor. Tegelijk wist hij fijnzinnig aan te geven waar de affiniteit met de gereformeerden uit bestond en waar de conflictstof lag. Het opvoedingsdoel van Waterink bewerkte hij constructief-kritisch om en kwam met een lichte wijziging tot de volgende formule: ‘De vorming van de mens, in afhankelijkheid van de zegen des Heeren, tot zelfstandige, God naar zijn Woord dienende persoonlijkheid, geschikt en bereid om al de gaven, die hij van Hem ontving, te besteden tot zijn eer ten tot heil van het schepsel, in alle levensverbanden, waarin God hem plaatst’. Ds. Golverdingen hechtte aan het woord gereformeerd. Ik heb hem ooit horen uitleggen waarom het woord gereformeerd niet opgeofferd zou mogen worden aan het woord ‘reformatorisch’. Hij nam het woord ‘gereformeerd’ breed op en sprak ook vaak van ‘pedagogiek in gereformeerde zin’.

Historisch

Zijn belezenheid en interesse bleek uit historische dieptestudies. Zo schreef hij een origineel essay over Calvijn in de bundel ‘Belijden en opvoeden’ (1985) en een grondige studie over Willem Teelinck (1993). Golverdingen had een duidelijk historische oriëntatie. Daardoor besefte hij dat de reformatorische kring een sub-denominatie was van het christelijk onderwijs en een exponent van een versplinterd kerkelijk landschap. Juist zijn grondige kennis van zowel oude als recentere bronnen maakten het mogelijk dat hij in zijn lezingen in discussie kon gaan met invloedrijke hoogleraren als Miedema en Stevens.

Bevindelijk

Door de brede interesse heen (theologisch, kerkhistorisch) was steeds de innige verbondenheid met de bevindelijk gereformeerde levenspraktijk zichtbaar. Golverdingen doorzag de menselijke tekortkomingen in kerkelijke ontwikkelingen en was begaan met de kleine oecumene. Hij kon ook breder kijken en denken dan vele anderen. Hij voelde aan dat de bevindelijke spiritualiteit niet iets was van een precies afgebakende groep, maar een gezindheid waarin mensen elkaar herkennen. In VGS-verband bevorderde hij daarom een nauwe samenwerking met behoudende hervormden zoals ds. Kersten dat ver voor hem in SGP-verband deed. Hij probeerde de bevindelijke spiritualiteit te vertalen in pedagogische hoofdlijnen. In de boekjes ‘Inspirerend Onderwijs’ en ‘Mens in beeld’ is terug te vinden hoe hij dacht. Grote stukken van deze teksten heb ik hem uit horen spreken bij jubileumbijeenkomsten of jaarvergaderingen. Ze kenmerkten zich altijd door grondigheid, goede onderbouwing van zijn standpunten en een genuanceerde benadering.

Antropologische basis

Het meest kenmerkende van zijn pedagogiek is de antropologische basis. Golverdingen zag het klassiek gereformeerde vormingsideaal (zoals hij het graag noemde), stoelend op het mensbeeld dat hij beschreven vond bij onder andere Willem Teelinck. Hij streefde ‘een pedagogische totaalvisie’ na waarin ‘de praxis pietatis’ het schoolleven van alledag zou doortrekken. Hij zag een school voor zich die aan de ene kant jongeren zou toerusten tot kritisch denkende burgers, met een diepgaande algemene vorming. Tegelijk had hij oog voor het belang van een goed pedagogisch klimaat waarin jeugdigen ‘positieve identificatiemogelijkheden’ zouden krijgen ‘in gereformeerde zin’.

Pedagogische totaalvisie

In Golverdingens pedagogische visie kon de overdracht van christelijke betekenissen samen gaan met een uitnodigende pedagogische benadering. Ik denk dat hij daarin gelijk had. Dat het niet eenvoudig is om vanuit dit ideaal tot de vormgeving van een school te komen besefte hij maar al te goed. Hij doorzag scherp dat bezinning vaak leidt tot een theologische rechtvaardiging van een bestaande praktijk. De verhouding van theologie en praktijk is zo complex dat hij meende dat een voor deze tijd geldige christelijke pedagogiek alleen door een team van deskundigen geschreven kan worden. Gezien Golverdingens intellectuele bagage en diepgaande vorming had hij dit wellicht zelfstandig kunnen realiseren. Maar zijn belangstelling heeft zich uiteindelijk geconcentreerd op de recente kerkgeschiedenis.

Theologie en pedagogiek

Met zijn achtergrond had Golverdingen ook op een pedagogische studie kunnen promoveren. De verhouding van theologie en pedagogiek zou dan de inzet geweest zijn met Efeze 6:4 als leidende tekst (‘Voed hen op in de lering en vermaning des Heeren’). Over deze tekst is in ‘Inspirerend onderwijs’ een oorspronkelijke redenering te vinden. De tweede naamval (‘des Heeren’) maakt duidelijk dat het pedagogisch imperatief een christologische spits heeft. In de kwaliteit van opvoeding ‘moet de gerichtheid op Christus tot uitdrukking komen’. Sinds Golverdingens laatste publicaties zijn er nieuwe ontwikkelingen waar christelijke pedagogen zich toe moeten verhouden. Het is een belangrijk uitdaging om in deze christologische geest verder te denken.

Pedagogische herdenking

In een bijeenkomst van het netwerk Pedagogiek, Theologie en Onderwijs wordt speciaal stil gestaan bij de pedagogische betekenis van ds. Golverdingen. Deze wordt gehouden op woensdagmiddag 7 oktober. 

Deze tekst kan voorzien van noten worden opgevraagd bij dr. Bram de Muynck.

Meer nieuws

    • Driestar educatief gaat webwinkel volledig vernieuwen

      We hebben goed nieuws! Driestar educatief gaat haar webwinkel volledig vernieuwen.

    • Mooie scores Keuzegids voor de master Leren en Innoveren

      Studenten geven in de Nationale Studenten Enquête aan tevreden te zijn over de masteropleiding Leren en innoveren bij Driestar hogeschool die samen met de hogescholen CHE en Viaa gegeven wordt. Op vier van de vijf onderdelen scoort de master bovengemiddeld, en op één onderdeel gemiddeld. Dat is te lezen in de Keuzegids masters 2024.

    • Janneke de Jong-Slagman benoemd als lector Geletterdheid bij Driestar educatief

      Binnen het onderzoekscentrum van Driestar educatief start per 1 augustus 2024 het lectoraat Geletterdheid. Dit nieuwe lectoraat heeft als doel een bijdrage te leveren aan een positieve, inhoudsgerichte leescultuur bij zowel leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs als bij studenten in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs. Dr. Janneke de Jong-Slagman is benoemd als lector en zal leidinggeven aan dit lectoraat.

    • Vijf jaar associate degree Pedagogisch Educatief Professional

      Hoera! De associate degree Pedagogisch Educatief Professional (ad-pep) bestaat vijf jaar. Studieleider Evert de Bruin: ‘De afgelopen vijf jaar laten zien dat de opleiding voorziet in een behoefte. Onderwijs en zorg raken steeds meer vervlochten en daarbinnen kan de ad-pepper een mooie rol vervullen.’

    • Save the date: lectorale rede en installatie dr. Bram Kunz

      Op Deo Volente 13 juni 2024 hoopt dr. Bram Kunz zijn lectorale rede uit te spreken in de Sint Janskerk te Gouda. Het College van Bestuur van Driestar educatief nodigt u van harte uit aanwezig te zijn bij de installatie van dr. Bram Kunz tot lector van het lectoraat "Vorming van christelijke onderwijsprofessionals in de 21ste eeuw".