Het computerpark van Facebook, Microsoft, Google en YouTube draait 24 uur per etmaal, zeven dagen per week. Kent het web dan geen rustdagen? Daar lijkt het niet op. De laatste jaren nam het internetverkeer sterk toe en opvallend genoeg is het tegenwoordig juist drukker dan ooit op zondag.
Die stijging komt door het zeer populaire Netflix, de videodienst waarbij je voor het luttele bedrag van 8 euro een maandlang onbeperkt films en series kunt bekijken. In de Verenigde Staten is Netflix tijdens de ‘spits’ goed voor bijna 40 procent van het internetverkeer. Als je er andere aanbieders van video en muziek (YouTube en Facebook) bij optelt, gaat het zelfs om ruim 70 procent van het internetverkeer.
Uit deze en andere rapportages van diverse internetproviders blijkt dat die spits in de regel in de avonduren valt en dan met name op zondagavond. De conclusie, een beetje kort door de bocht, is dat veel mensen de rustmomenten en met name de rustdag invullen met het kijken van video en het luisteren naar muziek via internet. Heel verwonderlijk is dat niet: de zondag was altijd al in trek voor het tv-kijken en dat is alleen maar toegenomen door de mogelijkheden via internet.
Er is bij mijn weten geen vergelijkbaar onderzoek gedaan binnen de gereformeerde gezindte. De christenen die zich tot dit segment rekenen, staan vanouds afwijzend tegenover de tv – en al helemaal op zondag. Geldt dat ook nu de tv min of meer verpakt is in de computer en de smartphone? Hier zijn wel degelijk verschuivingen te zien, in elk geval bij de jongere generatie. Uit een recente grootschalige enquête van het lectoraat Nieuwe media van Driestar educatief blijkt dat de helft van de middelbare scholieren z’n mobiel of smartphone ook op zondag gebruikt. Dat betekent niet meteen dat zij allemaal film kijken via Netflix maar ze hebben kennelijk weinig moeite met het gebruik van WhatsApp en Facebook op zondag. De stap naar een webwinkel of een video is dan klein, hetzij op Facebook zelf of via een linkje naar YouTube.
Zondagsheiliging
Hoe verhoudt zich dat tot de bijzondere plaats die de zondag heeft en de heiliging die daarbij geboden is? Dat antwoord is niet zo gemakkelijk als het lijkt. De voor de hand liggende reactie dat je computers en smartphones op zondag gewoon met rust moet laten, roept meteen nieuwe vragen op. Hoe zit het dan met de ‘computer’ in de kamerthermostaat, de auto, de geluidsinstallatie van de kerk, de kerktelefoon, het orgel? Dit soort elektronica, inclusief de communicatiemogelijkheden ervan, is onmisbaar geworden voor het spreken en luisteren, het comfort of de veiligheid in de kerk. Kennelijk hangt het dus af van het doel waarvoor je die gebruikt.
Bovendien zal een deel van de jongeren die hun mobiel op zondag hanteren dat doen om daarop de Bijbel of een meditatie te lezen. Eerder heb ik al eens aangegeven dat ik geen bezwaar zie in het elektronisch gebruik van de Bijbel. Bijbelteksten zijn in steen gebeiteld, in muren van gevangeniscellen en catacomben gekrast, in talloze talen via de radio uitgesproken, op gedroogde dierenhuiden (perkament) geschreven, via luchtballonnen en usb-sticks verspreid en zo velen tot zegen geweest. Gods Woord en Gods Geest zijn niet gebonden aan papier.
Het elektronisch gebruik van de Bijbel heeft bovendien een duidelijke meerwaarde. Ook al heb je de vierdelige concordantie van Trommius in de kast staan, de zoekmogelijkheden van een Bijbel-app zijn veel uitgebreider doordat je op combinaties van woorden en in afgebakende Bijbelgedeeltes kunt zoeken. Je kunt er verklaringen en vertalingen raadplegen, tekst met tekst vergelijken, de grondtekst en de kanttekeningen naast leggen, gedeeltes uit de Bijbel of de psalmen ‘knippen’, je eigen aantekeningen bij een tekst maken, Bijbel-leesroosters volgen en bladwijzers aanbrengen. Zoals de uitvinding van de boekdrukkunst tot grote zegen was voor de verspreiding van de Bijbel, zo bieden ook nieuwe media ongekende mogelijkheden voor de vertaling en verbreiding van Gods Woord.
Rust en aandacht
Maar aan deze meerwaarde zit wel een keerzijde. Bijbelstudie is meer dan het zoeken, ontleden en technisch lezen van teksten en verklaringen. Bij de vraag wat God in Zijn Woord zegt, hoort niet alleen de houding van het onderzoeken maar ook van het eerbiedig luisteren. Die vraagt rust en aandacht. De laptop en de smartphone zijn, letterlijk en figuurlijk, een sta-in-de-weg bij het buigen van de knieën en vouwen van de handen. Ze onderbreken de rust en buigen de aandacht in een andere richting. Zo’n telefoon in de buurt bedelt bij elk piepje: Kijk nú even naar mij! En zelfs als je de discipline hebt om dat te negeren, zuigt dat piepje toch onbewust je aandacht weg.
Hoe wijs is het advies van de Heere Jezus over het gebed in Mattheüs 6:6: “Wanneer gij bidt, ga in uw binnenkamer, en uw deur gesloten hebbende..”. Dat geldt ook voor Bijbelstudie en meditatie – en daarmee voor een belangrijk deel van de zondagsinvulling. De Engelse puritein Thomas Manton schrijft over deze tekst: “In de eenzaamheid heeft het hart de vrijheid zich voor God uit te spreken. Hoe ernstiger iemand is, hoe meer hij verlangt alleen te zijn, vrij van alles wat hem kan afleiden. (..) Wanneer iemand begeert met ernst tot God te naderen, zo trekt hij zich terug om met God alleen te zijn. Sterke bewegingen van de ziel willen niet afgeleid worden, maar zij vragen om stilte en afzondering.” Van Izak, David, Jeremia en ook van Christus Zelf lezen we dat ze de stilte en eenzaamheid zochten voor het gebed. Manton verwijst naar Jakob aan de Jabbok (Gen. 32): “Toen Jakob een voornemen had om in grote ernst God aan te lopen, stuurde hij al zijn gezelschap weg.” Zo is het digitale gezelschap ook een hindernis bij het naderen tot God in het gebed en het overdenken van Zijn Woord. Wie bij koning Willem Alexander is uitgenodigd, haalt het toch ook niet in z’n hoofd om tijdens het onderhoud met de koning een binnenkomend WhatsApp-bericht te lezen of wat te bestellen bij een webwinkel?
Deze invulling van de rustdag gaat bij uitstek op voor de eredienst. Gemeenten doen er goed aan om daar duidelijke afspraken over te maken. Juist in de kerk is er het risico dat die media jezelf of anderen afleiden of de eerbied wegnemen. De eredienst is een plechtige bijeenkomst waar het woord van de Koning van de kerk klinkt, voor Wie zelfs engelen hun gezicht met hun vleugelen bedekken. Daar past ingespannen aandacht en eerbied en moet alles wat hindert aan de kant.
Deze column verscheen in beknopte vorm als Welbeschouwd in het Reformatorisch Dagblad, 6 februari 2016.