Het etiket hoogbegaafdheid is voor het kind en de opvoeder/leerkracht soms eerder een belemmering dan dat het behulpzaam is bij het ontwikkelingsproces. Aandacht voor het proces gericht op leren en ontwikkeling draagt meer bij dan een statisch label.
Het label hoogbegaafdheid omvat niet alleen een hoog IQ. Over wat er precies verstaan wordt onder hoogbegaafdheid verschillen de meningen. Het begrip is niet helder geformuleerd, en er zijn veel verschillende definities en modellen. Aan het begrip kleven ook allerlei (negatieve) emoties, vooroordelen en associaties met problemen. Soms lijkt hoogbegaafd bijna een stoornis te worden in plaats van een gave. De laatste tijd is er een verschuiving in modellen waar te nemen van potentie naar proces. Zo’n verschuiving is volgens mij ook nodig.
Het etiket van het diffuse concept ‘hoogbegaafheid’ kan schade opleveren aan de manier waarop het kind tegen leren aankijkt. Enkele dagen geleden las ik een reactie in het kader van bespreking van uitspraken van Sander Dekker staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap: “‘Hoogbegaafd’ betekent, dat je aan één keer lezen of horen genoeg hebt.” Het risico is dat leren gezien wordt als het gevolg van vaststaande persoonseigenschappen (‘hoogbegaafd’) en minder gekoppeld wordt aan het leveren van een inspanning. Ook veel hoogbegaafde leerlingen zelf laten zich leiden door dergelijke overtuigingen. Ze zijn niet gewend om zich te moeten inspannen voor iets.
Carol Dweck onderscheidt twee soorten overtuigingen van mensen over de ontwikkelbaarheid van hun capaciteiten. Mensen met een statisch mindset zien hun capaciteiten als onveranderbaar. Zij gaan er vanuit dat hoe capabel je bent grotendeels bepaald is door een natuurlijk, niet of nauwelijks ontwikkelbaar talent. Mensen met een groeimindset daarentegen zien hun capaciteiten als een potentieel dat ontwikkeld kan worden.
Het type overtuiging dat mensen aanhangen, heeft belangrijke consequenties. Mensen met een statische mindset hebben de neiging om te willen bewijzen dat ze een capaciteit hebben in plaats van zich te richten op het proces van leren. Mensen met een groeimindset blijken juist gericht te zijn op het leveren van inspanning en strategieën voor leren te ontwikkelen.
Het is dus belangrijk dat ook hoogbegaafde kinderen een groeimindset ontwikkelen. In een workshop die ik tijdens het symposium Passend onderwijs en hoogbegaafdheid (20 november 2013) heb gegeven, hebben we de mindsets verkend en gekeken waar leerkrachten en ouders van invloed kunnen zijn. Een viertal voorbeelden daarvan:
-
Feedback geven gericht op het proces in plaats van gericht op eigenschappen; complimenten geven gericht op wat het kind heeft gedaan dat werkt.
-
Metacognitieve vaardigheden ontwikkelen door het met enige regelmaat aanbieden van voldoende uitdagende taken waarvoor het kind inspanning moet leveren.
-
Metacognitie van de leerling vergroten door hen kennis te geven over het brein en wat leren inhoudt.
-
Een goed voorbeeld zijn door zelf ook vanuit een groeimindset te handelen.
Een heel aantal van de aanwezige leerkrachten gaven aan hier in de praktijk mee aan de slag te gaan. Ik verwacht dat dit soort initiatieven zullen bijdragen tot een meer passende aanpak om hoogbegaafden te begeleiden in het leren.
Marianne Golombek
Docent psychologie/pedagogiek pabo en hbo-pedagogiek
Kenniskringleider kenniskring ‘Opvoedingsidealen in de praktijk’