Als we nu eens geen inspectie hadden? 18 september 2014 Door Dr. Bram de Muynck, lector Christelijk leraarschap

Finland heeft geen onderwijsinspectie. Hoe is dat toch mogelijk? Een overheid moet toch op zijn minst een minimale kwaliteitscontrole hebben over wat er met het kostbare geld gebeurt?

De EARLI SIG 19 conferentie, die ik met Laura Boele bezocht (5-8 Augustus 2014), werd gehouden in het gebouw van de grootste lerarenopleiding van Finland. ‘Hier worden dus de beste leraren van de wereld geselecteerd’, zo zei ik wat plagend tegen een van de opleiders. Hij was aarzelend om dat te beamen, maar liet wel zien zich bewust te zijn van de goede reputatie van het Finse onderwijssysteem. Hij vertelde dat ze een selectieprocedure hebben die maar weinigen succesvol doorlopen. Als je leraar wilt worden, moet je heel hoge cijfers hebben op je diploma.

Culturele vorming

Je komt ook alleen in aanmerking als je ook een brede culturele vorming hebt. Alleen als je op een goede niveau piano speelt of een ander instrument mag je met de selectie mee doen*. Degenen die gekozen worden, krijgen een selectiegesprek. Soms moeten zij al een soort proefles geven, zodat men kan zien wat voor pedagogisch talent er in hun kandidaten schuilt. Voor het voortgezet onderwijs moet je in ieder geval een universitaire opleiding hebben afgerond. De beste studenten worden geselecteerd. Zij krijgen dan nog een paar maanden pedagogisch didactische scholing, en dan mag je gelijk voor de klas, meestal zonder praktijkervaring. Het systeem is eenvoudig en doeltreffend, zo denken wij. Finland loopt voorop in de PISA scores**. 

Geen inspectie

Maar wat velen in Nederland het meeste aanspreekt is dat men in Finland geen inspectie heeft. Hoe is dat toch mogelijk? Stel je toch voor dat wij geen inspectie hadden? Zou dat rust geven in de scholen? Of zou er dan van alles misgaan? Een overheid moet toch op zijn minst een minimale kwaliteitscontrole hebben over wat er met het kostbare geld gebeurt? Dit is althans bij ons vaak een belangrijk argument. Als je niet controleert, kunnen leraren en scholen er een potje van maken. Maar kennelijk kun je ook zonder die controle waar voor je geld krijgen. Hoe is dat mogelijk?

Waardering van onderwijs

De opleiders vertellen mij dat er een cultuur van vertrouwen is. Een leraar heeft een hoge status. Ouders hechten grote waarde aan onderwijs. En leerlingen zelf vinden het positief om te presteren. Je wordt niet als een nerd weggezet als je je best doet. De Finnen zelf kunnen de aanwezigheid van deze waarde zelf moeilijk verklaren. Als optie wordt genoemd dat Finland lange tijd een erg arm land is geweest. Dat wil zeggen: een hoog percentage van de bevolking leefde op of onder de armoedegrens. Men deed altijd moeite om hogerop te komen. Onderwijs was daarvoor een belangrijk middel. De hoge waarde van onderwijs wordt ook geïllustreerd door een 19e-eeuwse wet die voorschreef dat je niet mocht trouwen als je niet kon lezen en schrijven. Onderwijs was dus nodig om een gezin te kunnen stichten. Hoe het ook zij, het belang van onderwijs en vorming staat in de volksziel gegrift. Kennelijk is vertrouwen in vorming belangrijker dan controle van een systeem.

Welbevinden

Maar terwijl ik hier rondloop, nuanceren de opleiders en onderwijsadviseurs het verhaal. Met het welbevinden van de kinderen is het niet best gesteld. Kinderen in het voortgezet onderwijs gaan niet graag naar school. ‘Hoe komt dat?’, zo vraag ik. ‘De echte goede leraren hebben toch ook altijd een goede pedagogische basishouding?’ ‘Dat is zeer de vraag’, zo zegt iemand. ‘De leraren zijn zo zeer op de inhoud van hun vak gericht dat je als leerling een nummer bent.’ Men is niet gericht op het persoonlijk kennen van leerlingen. En slechts bij uitzondering wordt het mentoraat van leerlingen op een persoonlijke manier gepraktiseerd. Leraren die van de universiteit komen vinden het geweldig om leraar te zijn, maar daar is ook een economische reden voor. Ze zijn hun hele leven verzekerd van een goed salaris. En het grote vertrouwen in leraren heeft ook een keerzijde. Als je op een school komt werken, heeft men zo veel vertrouwen in je, dat niemand zich met je bemoeit. Er wordt verwacht dat je – ook met de geringe pedagogisch-didactische scholing – het zelf kunt uitzoeken. Er is geen check of het je lukt, maar je krijgt dus ook geen steun.

Inspectie?

Maar ondanks deze kanttekeningen: die cultuur van vertrouwen is wel iets om jaloers op te zijn. Het is kennelijk een cultuurkenmerk dat verder gaat dan de school. Ik heb deze week nog geen politie-agent op straat gezien. En dat toch in een stad zo groot als Rotterdam. Mensen gedragen zich netjes. Alles ziet er verzorgd uit. Behalve vertrouwen is er ook discipline. Dat heeft gevolgen voor het klimaat in de klas. Het bevestigt maar weer dat je een onderwijssysteem niet kunt kopiëren. Culturele houdingen zijn hardnekkig. Dat geldt voor het hebben van vertrouwen in onderwijzers, maar minstens zo sterk voor de controlebehoefte van een volk. Dat laatste is een Hollands overblijfsel van de strijd tegen het water, zo zegt de Amerikaanse biograaf van Amsterdam, Russell Shorto. Nederlanders hebben geleerd dat ze risico’s op lange en korte termijn moeten vermijden. En we denken nu dat dit voor ongeveer alles geldt, ook voor onderwijs. Dat leren we niet zo maar af. Nederlanders kunnen dus niet zonder inspectie. Ik hoop dat het vertrouwen in leraren toeneemt, maar verwacht niet dat de inspectie ooit wordt opgeheven. 
 
Noot *: iedere leraar is dus een Gebildete Person. Dat lijkt mij ook een deel van het succes. Een Finse mevrouw naast mij in het vliegtuig, die haar kinderen nu op een Nederlandse basisschool heeft, vertelt mij verbaasd te zijn geweest dat tijdens een bijeenkomst voor de hele school geen van de leerkrachten de liederen op de piano of een ander instrument kon begeleiden.
Noot**: Finland staat op de zevende plaats voor de gemiddelden van de taal, reken en natuurkundescores. Nederland  op de 13e plaats. Niet voor niets zijn veel schooldirecteuren tijdens een excursie hier onder de indruk van de kwaliteit. Het beeld dat van dit onderwijsparadijs geschetst wordt, klopt niet altijd helemaal. In Nederland gaan er verhalen dat men in Finland geen testen zou hebben. Dat wordt hier heftig ontkend. In Finland maakt men zich zorgen om de dalende trend in de scores. Landen als Estland en Polen doen het steeds beter. De best presterende landen zijn Aziatisch. Zie voor een overzicht http://www.scienceguide.nl/201312/waar-staat-nederland-echt.aspx