Schoolleider ‘de kop van jut’? Daar kies je zelf voor!

Interview Gert-Jan van Belzen, schoolleider Willem Farelschool Hoevelaken

Leiderschap in de school is onderwijskundig leiderschap waarin je alle keuzes die je moet maken terug brengt naar de wijze waarop dit bijdraagt aan het leren van kinderen. Wat voor mij echt een eyeopener was, was het boek van Wouter van der Hart: ik moet telkens terug naar de vraag: ‘wat is mijn uiteindelijke doel?’. Daarom richt mijn leiderschap zich op het bereiken een goede leercultuur in mijn school en het team. Als directeur moet ik daarbij niet alleen de vraag stellen wat mijn collega’s hiervoor nodig hebben, maar ook oog hebben voor de vraag: ’wat moet ik, om dit te bereiken, bij hen weghalen?’

‘Werken aan goed onderwijs’ klinkt mooi als missie; maar hoe krijgt dat vorm?

De basis van ons werken die ik steeds terug wil laten komen in de gesprekken onderling is dat we werken vanuit een eeuwigheidsperspectief. Onze kernwaarden zijn hieraan gekoppeld. Als ik het bijvoorbeeld heb over  ‘verantwoordelijkheid’, komt dat ook dichtbij wie ik als persoon ben. Als leidinggevende kan ik geneigd zijn om de lijntjes naar me toe te trekken. Maar ik hoef dat niet te doen. Sterker nog: de aap moet niet op mijn schouder zitten. Een les voor mij is dan dat ik verantwoordelijkheid kan nemen door los te laten. Pas dan stimuleer ik informeel leiderschap en geef ik mensen ruimte om te groeien en te bloeien: ik hoef niet overal bij te zitten in ‘mijn’ school. Daarom gaan ‘verantwoordelijkheid’ en ‘vertrouwen’ samen. Ik geloof dat mijn team de goede dingen doet en vanuit dezelfde diepe missie werkt.

Leiderschap heeft ook te maken met het creëren van een leerbare cultuur. Geef ik hierin het goede voorbeeld?

Hoe leerbaar ben ik nog zelf als schoolleider? En: schep ik de randvoorwaarden waarop personeelsleden kunnen leren en ontwikkelen? Een van de dingen die ik gelijk opgepakt en afgeschaft heb is het vergaderen na schooltijd. Het kan toch niet zo zijn dat je na een intensieve schooldag nog op een goede manier samen werkt aan kwaliteit! Daarom hebben we dit vergadercircuit omgebouwd naar acht vergadermomenten per jaar waarin we écht de tijd en rust hebben voor het inhoudelijke gesprek in het team en samen leren. Wat ons ook geholpen heeft is dat we aan de slag gegaan zijn met de wijze waarop we samenwerken en communiceren. Het inzicht in hoe wij van elkaar verschillen, welke verlangens en drijfveren ons gedrag sturen heeft veel opgeleverd: onderling én richting de ouders. Ik kan dat ieder schoolteam aanraden.

En hoe zit dat dat met werkdruk? Als directeur ben je toch ‘de kop van jut’?

Als schoolleider voel ik mij echt niet de kop van jut. Ik heb een goed team en geïnvesteerd in teamvolwassenheid en ondersteuning. Je gek laten maken ‘als de kop van jut’, daar kies je zelf voor. De vraag is: hoe wil jij het perspectief kantelen? Natuurlijk zijn er energievreters; wrijvingen op het personele vlak, soms ingewikkelde situaties met ouders. Maar ook hiervoor heb ik een keuze wat ik zelf oppak en wat ik goed organiseer. Ik organiseer vooral die dingen goed die mij het gevoel geven dat ik niet toekom aan mijn missie: ‘leiding geven aan goed onderwijs’.

Welke stijl leiderschap hanteer jij?

Als leider ben ik aan het ene kant de helikopter die er bewust boven hangt. Dat is mijns inziens nodig om de stip op de horizon vast te houden. Aan de andere kant wil ik juist bij de praktijk aanhaken. Ik hoef me niet overal mee te bemoeien, maar stel wel de vraag: ‘hoe gaat dit jouw echt helpen?’ Om iemand écht te laten leren is het soms nodig dat je mensen vast laat lopen. Dat soort diepe leermoment zijn cruciaal, weet ik uit ervaring. Nee, je bereikt niet zomaar een perspectiefwisseling; daarvoor is maatwerk nodig. Als directeur moet je aansluiten op een breedte aan behoeften, persoonlijkheden en karakters. Toch betekent dat niet dat ik iedereen bij een beslissing mee kan krijgen. Ik realiseer mij dat ik soms moet doorpakken. Richt je als leider op de 70 proces die je meekrijgt, maar zorg ook dat je de 30 procent die bezwaren heeft serieus neemt en niet verliest. Leidinggeven is voor een groot gedeelte leiding geven aan verandering. Dat geldt voor de inhoud, maar ook voor de cultuur. Elke verandering in een team zorgt ook voor nieuwe dynamieken en kansen voor beter onderwijs. En als het minder loopt? Alle ballen op Gert-Jan? Ik moet als leider niet de spelverdeler zijn via wie alles loopt. Soms kies ik als het wat minder loopt voor een directe interventie in een team. Maar ook daarin heb je als leider een keuze. ‘Doorpakken’ klinkt stoer, maar soms is het wijzer om te investeren in de breedte van het team of de weerbaarheid van het team. Leiderschap is continue deze afweging maken.

Hoe heb je zelf leiderschap geleerd?

Toen ik hier kwam heb ik echt een heel pittige periode gehad. Al vrij snel startte er een onderzoekstraject in de school waarin ik mij als directeur kwetsbaar op moest stellen. Ik heb daarin veel geleerd over mijzelf en anderen. Misschien is dat wel de kern van leiderschap: ‘ken jezelf’. Soms zijn dat heel praktische dingen als ‘op wiens ouders zit de aap?’, maar ook heeft het mij veel gebracht wanneer een externe mij de spiegel voorhield: ‘wat kun jij leren van hoe de Heere Jezus met mensen omging?’. Ook nu vraagt leiderschap om bijblijven: ‘laat schooldirecteuren alsjeblieft blijven leren.’ Ook nu doe ik een studie.

Ik heb in de loop van de tijd veel geleerd van masterclasses die vanuit Educatis georganiseerd werden en waarin ook Driestar educatief een rol had. Die kennis heb ik vertaald naar het eigen handelen. Als ik het vergelijk met eerder, haal ik nu veel minder mensen en instrumenten ad hoc naar binnen. Ik stimuleer veel meer duurzame ontwikkeling. Als directeur heb je volop kansen om beweging te stimuleren en geef ik telkens zetjes aan een lerende cultuur.

Wat zie je als echte uitdaging voor het onderwijs?

Ik ben bang dat teveel schoolleiders zich door het systeemdenken niet door de goede dingen te laten leiden. Ik zie nu mensen het onderwijs binnen komen met weinig kennis van onderwijs en leiderschap. Voor goed onderwijs heb je mensen nodig die met hart en ziel verbonden zijn aan het onderwijs, verstand hebben van leiderschap én onderwijskunde. En hoe groot de organisatie ook is: leiderschap is er zijn waar het werk gebeurt.

Wat is jouw kracht?

Ik probeer mensen op een andere manier te leren kijken naar zichzelf en hun stijl van (persoonlijk) leiderschap. Ik bevraag ze op de wijze waarop ze verantwoordelijkheid nemen voor zichzelf en anderen: ‘hoe stimuleer jij anderen om kritisch naar zichzelf te kijken in hun handelen en hun bijdragen aan goed onderwijs?’ Leiderschap is ook een kwestie van informeel leiderschap creëren in je team. Het lastigste vind ik hierbij de mensen die veel teveel naar zichzelf trekken, alles op papier zetten en tot in de details geregeld willen hebben. Op dat punt heb ik vanuit Driestar educatief echt geleerd om aan te sluiten op drijfveren. Ik ben als schoolleider meer gericht op de hoofdlijnen en visie, maar wil ik mijn team meekrijgen, dan doen de afspraken er zeker toe.

Wil jij net als Gert-Jan werken aan je leiderschap? Kijk op www.driestar-educatief.nl/watisjouwkracht voor meer informatie of neem voor advies op maat contact op met Thea de Mots.