'Alle kinderen houden van geschiedenis' 21 januari 2022

In het DRS magazine met het thema 'Gedenken' wordt geschiedenisdocent Ton van der Schans geïnterviewd. Op school krijgt herdenken expliciet een plaats door het vak geschiedenis. Wat is nu de kern van dat vak en hoe is het verleden herdenken juist voor christenen betekenisvol?

In Bodegraven ontmoet ik* pabodocent Ton van der Schans in zijn gerestaureerde woning. Naast een goedgevulde boekenkast van 10m2 in de woonkamer, maakt de geschiedenisleraar het zich gemakkelijk. Op de vraag waarom we jonge kinderen al op jonge leeftijd geschiedenis leren, heeft de historicus direct een uitgebreid antwoord.

Overzicht in chaos

Van der Schans onderscheidt drie doelen die ‘als een Siamese drieling’ met elkaar te maken hebben. Het eerste doel is historische kennis en inzicht. Kennis is meer dan een verzameling feiten; tot kennis moet een persoon zich verhouden. ‘Echte kennis wordt een deel van je leven. Zo kan een Duitser plaatsvervangende schaamte hebben door de kennis van de Holocaust, ook al heeft hij er zelf geen deel van uitgemaakt.’ Inzicht is de vaardigheid waarmee je kennis begrijpt op het niveau van oorzaak en gevolg. ‘Dat je een spotprent kun uitleggen of dat je een relatie kunt leggen tussen de Romantiek, het nationalisme en het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog’, vervolgt de docent. Door het vak geschiedenis ontwikkelen kinderen enigszins een overzicht in de enorme hoeveelheid chaotische gegevens uit het verleden. Dit overzicht leidt tot bestaansverheldering.

Een vreemd land

Het tweede doel, historisch besef, maakt dat kinderen zich kunnen verplaatsen in de mensen uit een andere tijd. Van der Schans: ‘De Engelse literatuurcriticus Harvey zei het mooi: “Het verleden is een vreemd land, de mensen doen daar de dingen ánders.” Wel is het vak geschiedenis altijd een reconstructie; niemand weet hoe het wérkelijk gegaan is. Mijn leermeester professor Van Deursen zei altijd: “De Tien Geboden gelden ook voor de doden.” Hij bedoelde te zeggen dat ook de mensen uit het verleden onze naasten zijn. We moeten recht doen aan hun getuigenis.’ De geschiedkundige constateert dat dit helaas niet altijd gebeurt. In moderne kinderboeken over de tijd van de Tachtigjarige Oorlog bidden de mensen bijvoorbeeld niet, terwijl de samenleving toen door en door religieus was.

Eén Jood zes miljoen keer

Identiteitsontwikkeling is het derde doel. Je identiteit wordt gevormd in relatie tot de ander met een hoofd- en een kleine letter, de wereld en het vreemde. De leerlingen moeten zich kunnen inleven in de personen uit de geschiedenis en zich met hen kunnen identificeren. Dat gaat diep en raakt iedereen. ‘Tijdens een lesbezoek op een middelbare school zag ik een onvergetelijke les over Belgische vluchtelingen in de Eerste Wereldoorlog. De docent vertelde aan zijn klas waar één zo’n gezin in Veenendaal gewoond heeft en hoe zij heetten. De moeder van het gevluchte gezin was zwanger. Haar inmiddels overleden baby is later vlak bij de school begraven. De leerlingen gingen op bezoek bij dat graf. Toen kreeg de Eerste Wereldoorlog een gezicht. Ze konden zich ermee identificeren.’ Dat er in die oorlog meer dan een miljoen slachtoffers zijn geweest, zegt de kinderen veel minder dan deze ene persoon die in hun buurt heeft gewoond.

Van der Schans, die ook op de bassischool voor de klas gestaan heeft, stelt: ‘Alle kinderen houden van geschiedenis. Als dat niet zo is, ligt dat aan hun leerkracht.’ Kinderen zijn mensen en geschiedenis gaat daarom over henzelf. De Jood Abel Herzberg zei in een lezing voor de pauze: ‘Er gaat een praatje door het land dat er in de oorlog zes miljoen Joden zijn vermoord. Dat is de grootste leugen die er is.’ Dit zorgde voor ontsteltenis bij zijn publiek. Na de pauze zei hij: ‘Ze hebben één Jood vermoord, en dat zes miljoen keer.’ Dat is een belangrijk verschil. ‘Dan gaat geschiedenis over mensen.’

Mysterie

Het verleden is meer dan een verzameling feiten. Als je Gods Hand in je persoonlijk leven belijdt, merk je Zijn aanwezigheid ook in de geschiedenis op. Uiteindelijk is er een tweedeling door de hele geschiedenis van mensen die naar het vlees leven en van mensen die in de Geest leven. De geschiedenis is een slagveld. Er vindt een heilige oorlog plaats tussen de Diabolus en Immánuël.

Een christen weet en belijdt dat de geschiedenis een bestemming heeft. Dat mag een leerkracht tijdens geschiedenislessen ook laten zien. Hij gaat hierbij voorzichtig te werk, omdat Gods werken mysterieus zijn. Niet alles is uit te leggen. ‘Was de watersnoodramp in 1953 een straf van God? In die tijd was Zeeland misschien wel de meest godvrezende provincie. In de oorlogen tussen Engeland en Nederland waren er ook twee naties die zich allebei beriepen op Gods Hand als hun hulp.’

Wij mensen hoeven niet alle feiten uit het verleden te verklaren als direct ingrijpen van de Heere. Wel is Van der Schans overtuigd van het tekenkarakter in de geschiedenis. Dat zijn gebeurtenissen of personen die een duidelijke rol spelen in de komst van het Koninkrijk Gods. Zoals de stichting van de staat Israël in 1948 en Michiel de Ruiter. ‘Dat vind ik een machtig figuur. Een man uit één stuk die leefde vanuit zijn christen-zijn.’

Ontplooien en begeleid confronteren

De inhoud van de geschiedenisles wordt gekleurd door de overtuiging van de leerkracht. Wordt de geschiedenis dan niet gebruikt als trechter, waar je alleen iets uithaalt wat bij jouw groepering aansluit? Als leerlingen schapen zouden zijn, zou Van der Schans geen hek om het weiland willen zetten, maar veel liever een bron aanbieden waar de kinderen naar terug willen komen. ‘Ik zou de bron zo aantrekkelijk mogelijk proberen te maken.’ Van der Schans moedigt aan om de oudere kinderen voor te bereiden op de maatschappij: ‘Op het voortgezet onderwijs mag er ook sprake zijn van een begeleide confrontatie.’

Geschiedenislessen moeten aansluiten bij de belevingswereld van kinderen, rekening houdend met de beginsituatie van de kinderen. Het gaat over mensen en tijd. Uiteindelijk gaat het ook over jouw persoon. Daarom is geschiedenis persoonsvorming. Burgerschapsvorming is het moderne woord. Augustinus heeft het doel van geschiedenis onovertroffen verwoord: ‘Geschiedenis is een omhulsel waarin een vrucht groeit voor de eeuwigheid.’

*auteur Niels de Jong
Dit nieuwsbericht verscheen eerder als artikel in DRS Magazine.

Meer nieuws

    • Driestar educatief gaat webwinkel volledig vernieuwen

      We hebben goed nieuws! Driestar educatief gaat haar webwinkel volledig vernieuwen.

    • Mooie scores Keuzegids voor de master Leren en Innoveren

      Studenten geven in de Nationale Studenten Enquête aan tevreden te zijn over de masteropleiding Leren en innoveren bij Driestar hogeschool die samen met de hogescholen CHE en Viaa gegeven wordt. Op vier van de vijf onderdelen scoort de master bovengemiddeld, en op één onderdeel gemiddeld. Dat is te lezen in de Keuzegids masters 2024.

    • Janneke de Jong-Slagman benoemd als lector Geletterdheid bij Driestar educatief

      Binnen het onderzoekscentrum van Driestar educatief start per 1 augustus 2024 het lectoraat Geletterdheid. Dit nieuwe lectoraat heeft als doel een bijdrage te leveren aan een positieve, inhoudsgerichte leescultuur bij zowel leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs als bij studenten in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs. Dr. Janneke de Jong-Slagman is benoemd als lector en zal leidinggeven aan dit lectoraat.

    • Vijf jaar associate degree Pedagogisch Educatief Professional

      Hoera! De associate degree Pedagogisch Educatief Professional (ad-pep) bestaat vijf jaar. Studieleider Evert de Bruin: ‘De afgelopen vijf jaar laten zien dat de opleiding voorziet in een behoefte. Onderwijs en zorg raken steeds meer vervlochten en daarbinnen kan de ad-pepper een mooie rol vervullen.’

    • Save the date: lectorale rede en installatie dr. Bram Kunz

      Op Deo Volente 13 juni 2024 hoopt dr. Bram Kunz zijn lectorale rede uit te spreken in de Sint Janskerk te Gouda. Het College van Bestuur van Driestar educatief nodigt u van harte uit aanwezig te zijn bij de installatie van dr. Bram Kunz tot lector van het lectoraat "Vorming van christelijke onderwijsprofessionals in de 21ste eeuw".