‘Verhef je hart en niet je smartphone’ 9 november 2017 Door Sjaak Jacobse, onderwijsadviseur

Je kunt zeggen van paus Franciscus wat je wilt, maar als leider heb ik bewondering voor hem. Gisteren stelde hij op een mooie manier een van de irritantste bijeffecten van nieuwe media aan de orde: alles beleven via de lens en sociale media. Wat valt hieruit te halen voor leiders in school en kerk?

Viel hij uit zijn rol of was het ingestudeerd? Ogenschijnlijk zag hij er kalm uit. Maar wat maakte dat hij op een van de meest sacrale momenten van de katholieke viering, de mis, dit profane punt wilde maken? Was het de schittering van de vele schermen en lenzen? Of voelde hij dat er geen verbinding was; dat voor het publiek alleen voor het decorum kwam en niet voor de inhoud?

Als er ooit een paus geweest is die dicht bij mensen stond, dan is het Franciscus wel. Hij komt op mij over als een leider die heel goed aanvoelt wat er speelt in de samenleving en naast mensen wil staan. Dat vraagt om bewogenheid en oprechte belangstelling. Hij laat in wat hij doet zien dat hij aansluit bij wat gelovigen bezighoudt en verbindt dit met het sacrale. Dat deed hij gisteren met de volgende woorden: “Als de priester zegt: ‘Verheft het hart’, zegt hij niet: ‘Verheft uw telefoon om een foto te maken.' Nee, dat is vervelend. Het maakt mij verdrietig als er tijdens een mis zo veel mobieltjes omhoog gehouden worden. En niet alleen door de gelovigen, maar ook door bisschoppen en priesters. Kom op zeg. De mis is geen show. Het is een ontmoeting met het lijden en de wederopstanding van onze Heere. Daarom zegt de priester: ‘Verheft het hart.’ Dus onthoud: geen telefoons.”
 
Oude wijn in nieuwe zakken? Het kan niemand ontgaan zijn dat het Vaticaan niet veel op heeft met camera’s en luidruchtige toeristen. Het ‘silenzio per favore’, ‘silence please’, ‘no pictures’ klinkt overduidelijk in elke kerk en museum. Had de paus alleen daartoe opgeroepen, dan het had hooguit enkele minuten gewerkt. En zo gaat dat heel vaak met bewustzijn rondom nieuwe media: we weten het, maar de drang om anders te doen is te sterk. (Ik geef het toe: ik heb zelfs in de Sixtijnse kapel illegaal foto’s gemaakt.) Op zo’n moment telt blijkbaar maar één ding: ‘Ik deel, dus ik besta.’ We hebben een haast ziekelijke neiging om alles te beleven met het doel om dit te delen met anderen. En dus observeren we alles via de versmalling van onze lens of scherm en richten we onze aandacht op de vraag: ‘Hoe kan ik dit met het meest impact delen?’ En daarmee verliezen we de essentie van beleven: het in het moment in contact zijn. En dat gebeurt niet alleen in het Vaticaan, maar ook thuis op de bank, aan tafel of bij een wandeling in de natuur.
 
Sterk aan het betoog van de paus was dat hij niet op de norm gaat zitten (de regel), maar op de waarde erachter (verbinding, toewijding). Daarmee ontwijkt hij de irritatie en gaat hij richting het hart. Hij doet dit niet afstandelijk vanuit de hoogte, maar hij koppelt hieraan zijn eigen waarden en laat zien hoe dit hem als mens raakt. Moedig is ook dat hij niet alleen de gelovigen aanspreekt, maar ook zijn eigen organisatie. Daarmee wint hij draagvlak. Zijn betoog is een appel op iedereen. Het is zo langzamerhand universeel herkenbaar gedrag. Afsluitend gaat hij weer naar de gewenste waarde ‘ontmoeting’ en vanuit de dieper laag naar het concrete gedrag: geen telefoons.
Het helpt enorm als leiders zo werken aan verinnerlijking van waarden zodat we niet alleen weten, maar ook doen.

Als rechtgeaard protestant waag ik het toch om naast deze waardering een ‘maar’ te laten klinken. Communicatie heeft in de roomse traditie een diepe betekenis. Via de mis ‘communiceert’ de zondige mens met God. Daar past inderdaad geen smartphone of camera tussen. Maar daar past evenmin een priester of paus tussen. Of om het in de woorden van ‘ons’ avondmaalformulier te zeggen: zo laat ons met onze harten niet aan het uiterlijke brood en wijn blijven hangen; maar onze harten opwaarts in den hemel verheffen, waar Jezus Christus is, onze Voorspraak.