Taal verwart 4 april 2019 Door J. (Jaap) Braaksma

Gisteren bezocht ik met een groep van bijna dertig docenten maatschappijvakken het Europees Parlement in Brussel. Het thema van de dag was ‘gender’. Een spannend thema, waarbij (heldere) taal onverwacht ineens heel belangrijk bleek.


Al bijna zes decennia lang ben ik ervaringsdeskundige op het gebied van de Nederlandse taal. Ik geef toe dat die kwalificatie niet veel voorstelt. De meeste van mijn land- en leeftijdgenoten kunnen dit namelijk van zichzelf zeggen. Veel verder dan ooit een vage wens om Nederlandse taal- en letterkunde te studeren heb ik het nooit geschopt. En niet te vergeten een zoon en schoondochter die taalwetenschappen studeren …

Europees Parlement

Misschien is mijn gebrek aan wetenschappelijke expertise op het gebied van taal dan ook de belangrijkste oorzaak van mijn verwondering gisteren. Nee, ik ga het niet over het schoolvak Nederlandse taal hebben, maar over maatschappijvakken.
Gisteren bezocht ik het Europees Parlement in Brussel, samen met bijna dertig docenten die maatschappijvakken geven, afkomstig van twaalf verschillende scholen voor voortgezet onderwijs. We volgden een inspirerend programma waarin we leerden hoe het Europese Parlement werkt. Zowel politici als lobbyisten vertelden ons hierover.

Gender en taal

Het ging niet alleen over de formele en institutionele kant van Europa, maar ook over de inhoud. Het thema van de dag was “gender”. Niet echt een ontspannen onderwerp voor gezellige beschouwingen. Er kwam veel langs over de inhoud: ideologie, regelgeving, conventies, bepalingen, gerechtelijke vonnissen, noem maar op.
En dan hoor je dat Facebook 58 genderopties heeft, dus naast “man” en “vrouw” nog 56 keuzemogelijkheden! En ook dat het woord “familie” voortdurend herijkt moet worden, afhankelijk van de genderidentiteit van de betrokken. En ineens realiseer je je: het gaat allemaal over taal. Voortdurend worden in deze debatten begrippen opnieuw geïnterpreteerd of worden nieuwe begrippen geïntroduceerd. “It’s all about definitions”, zei iemand.
 
Een kenmerkend voorbeeld is “reproductieve gezondheidszorg”; iedereen kan begrijpen dat dit betrekking heeft op de zorg voor zwangere vrouwen. Maar wie zou bedenken dat ook abortus hierbij gerekend wordt? Wat is daar reproductief aan? Taal verwart! Of neem het begrip “menselijke waardigheid”: je baseert dat op een geloof of overtuiging en vervolgens horen er rechten bij die erop gericht zijn die menselijke waardigheid te beschermen. Er is echter onmiskenbaar een omgekeerde beweging gaande: je gaat uit van rechten van een individu en vervolgens bedenk je daar een definitie van waardigheid bij.
 
We kregen ook nog een taaltest. Of we het begrip gender konden omschrijven. Dat was toch even een lastige klus voor de groep. Geslacht is dus een biologisch gegeven en gender een keuze. Taal verwart. Dat was ook de gedachte die bovenkwam toen een parlementariër uitlegde dat een conventie tegen huiselijk geweld een belangrijk statement opleverde in het genderdebat. Verwarring van de taal leidt tot verwarring van het denken.

Brussels Babel

Deze blog had ik eerst “Babel in Brussel” willen noemen. Juist vanwege de verwarring van de taal. Bij nader inzien misschien wat te bombastisch, maar toch … Wat mooi om juist in zo’n omgeving ontmoetingen te hebben met mensen die zich enorm inzetten om midden in de taalverwarring heldere taal te spreken; die willen staan voor hun geloof en op die basis zoeken het goede te doen in Brussels Babel. Respect! En niet minder respect voor al die collega’s die hun leerlingen via de lessen in de maatschappijvakken voorbereiden op hun verantwoordelijkheid als burger en christen in onze samenleving.
Ten slotte: de woorden van Paulus dat “de talen zullen ophouden” (1 Korinthe 13:8) komen voor mij nu wel in een heel ander perspectief te staan. Taal verwart, maar niet voor altijd!