Inclusief onderwijs, wat betekent dat op jouw school? 10 december 2019 Door dr. Neely Anne de Ronde-Davidse

Inclusief onderwijs, je hebt er vast wel een beeld bij. Een veelgehoorde definitie is: zoveel als mogelijk leerlingen in het regulier onderwijs een plek bieden. Dat laatste lijkt niet overal te lukken; de toestroom naar het speciaal onderwijs is toegenomen en er zijn inmiddels wachtlijsten. Komend jaar evalueert de kamer de Wet passend onderwijs. Ik merk vanuit schoolleiders, leerkrachten en samenwerkingsverbanden dat het systeem wringt, maar dat de achterliggende gedachte mooi is. Een pleidooi om je als school verder te ontwikkelen vanuit een duidelijke visie op inclusief onderwijs.

Lees ook de blog: Lector inclusieve klassen: ‘Inclusief onderwijs is een proces in plaats van een einddoel’

Wat is inclusief onderwijs?

Wat is inclusief onderwijs nu eigenlijk? Vanuit de overheid klinkt duidelijk door: zo min mogelijk leerlingen doorverwijzen naar het speciaal onderwijs. Die missie is mislukt, want de toestroom neemt toe. Was het een reëel streven? Het beleid is een paar jaar terug in de scholen gedropt, terwijl veel scholen er niet klaar voor waren. Kennis, vaardigheden en middelen ontbraken om een meer diverse groep leerlingen les te kunnen geven. Dat beeld is helaas nog niet weg. Veel scholen worstelen er nog steeds mee. Enerzijds willen ze graag alle leerlingen een plek bieden, anderzijds komen ze kennis en vaardigheden te kort en ook het systeem wringt. Dat laatste heeft onder andere met beschikbare financiële middelen en administratiedrang en -druk te maken. Maar ook met de economische drive achter ons onderwijssysteem waarbij hoge leeropbrengsten centraal staan. De norm van de meerderheid is leidend en juist dát past niet goed binnen inclusief onderwijs.

Onderwijs voor iedereen

Inclusief onderwijs betekent namelijk dat iedereen, waar ter wereld ook, recht heeft op onderwijs. Inclusie reikt dus veel verder dan de smalle definitie die ik hiervoor schetste. In Afrika gaat het bijvoorbeeld om het gunnen van onderwijs aan kinderen met HIV, in andere landen gaat het überhaupt om de vraag of kinderen onderwijs kunnen krijgen. Als we het in Nederland over inclusieve scholen hebben, dan denken we als snel in termen als: niet of nauwelijks doorverwijzen. Maar ook deze scholen hebben vaak aparte klassen voor bepaalde leerlingen. Is dat inclusie? Ik kwam onlangs een filmpje tegen van een school waarvan de leerlingen voorlezen op het medisch kinderdagcentrum dat in hetzelfde gebouw zit. Ook nemen ze kinderen in de rolstoel mee naar buiten. Niet de hele schooldag samen, maar wel een vorm van inclusie. Ook scholen voor speciaal onderwijs doen er alles aan om leerlingen voor te bereiden op inclusie in de maatschappij. Deze bredere kijk doet meer recht aan de term inclusief onderwijs, waarin onderliggende gedachten als sociale rechtvaardigheid en gelijkheid belangrijk zijn en waarbij inclusief onderwijs geen einddoel is maar een middel om meer sociale rechtvaardigheid te bereiken.

Inclusiever werken

Weerhoudt deze bredere kijk op inclusief onderwijs ons dan van de plicht om zoveel mogelijk leerlingen in het regulier onderwijs een plek te bieden? Ik vind van niet. Dat blijft een mooi streven. Je draagt bij aan een maatschappij waar iedereen ertoe doet, waar mensen elkaars gaven en talenten zien en benutten, elkaar helpen. Dat past heel goed bij Bijbelse principes als je naaste liefhebben. Bovenal doet iedereen ertoe in Gods ogen. De kritiek is vaak dat dit niet realistisch is. Toch zie ik op verschillende reguliere scholen en ook bij lerarenopleidingen dat er inclusiever wordt gewerkt. Kennis en vaardigheden nemen toe, er wordt meer out of the box gedacht en er vindt meer onderzoek met leraren plaats. Leraren hebben bijvoorbeeld meegedaan aan een praktijkonderzoek naar School Video Interactie Begeleiding (svib) in teamverband. Het doel was het vergroten van hun handelingsbekwaamheid bij puzzelleerlingen en komen tot meer samenwerking binnen de school. Met een groep zijn we aan de hand van de svib methodiek aan slag gegaan met beelden uit hun dagelijkse praktijk. Een manier van scholing die aansluit bij wat er wereldwijd bekend is over effectieve scholing om inclusiever te gaan werken. Een belangrijke vraag die we hierbij aan hen gesteld hebben was: hoe bed je dit traject in, in je dagelijkse werk?

Wat betekent inclusief onderwijs voor jou en voor jouw school?

We hoeven met elkaar niet opnieuw het wiel uit te vinden. Er is al veel bekend over hoe je als school inclusiever kunt werken. Er zijn good practices beschikbaar in onze eerder uitgegeven brochure, op onze eigen kennisbank is materiaal beschikbaar en er is een nieuw kennisplatform (www.naarinclusieveronderwijs.nl). Waar kun je mee beginnen? Wat vooral belangrijk is: denk eerst (of weer) binnen je team na over wat inclusief voor jullie school betekent? Je kunt dat heel goed koppelen aan de grondslag van je school. Behulpzame vragen zijn: Wat voor impact heeft de Wet passend onderwijs op de manier waarop jouw school inclusief onderwijs ziet en uitoefent? Is dit veranderd in de afgelopen tijd? Hoe, waarom en op welke manier? Wat betekent inclusie voor jou persoonlijk? Wie “includeer” je dan en wie niet en waarom? Ben je bekend met hoe inclusief onderwijs internationaal wordt gezien? Kom vervolgens tot een missie en visie en neem dat bijvoorbeeld op in je meerjarig schoolplan. Op basis daarvan kun je bepalen wat je nu doet, welke kennis en vaardigheden je al in huis hebt en op welke punten ontwikkeling nodig is. Daarna kun je de stap maken door jezelf af te vragen welke middelen je nodig hebt om dat te bereiken. Het uitwisselen van bestaande kennis en vaardigheden, nieuwe kennis en vaardigheden opdoen door coaching on the job en het werken aan een cultuur van samen leren en werken zijn bewezen effectieve elementen. Deze kijk op inclusiever onderwijs biedt ook ruimte om te erkennen dat het speciaal onderwijs voor sommige leerlingen een betere plek is om tot ontwikkeling te komen. Neem vooral de tijd, inclusief onderwijs is een middel, geen einddoel. Het is bovendien een concept dat vanwege de impact van politiek en samenleving aan verandering onderhevig is. Het is nooit af.   

Dr. Neely Anne de Ronde-Davidse is lector inclusieve klassen.