De naam Essena O’Neill zei me niets, tot begin deze maand. Toch was het achttienjarige Australische meisje ook voor die tijd al een beroemdheid. Niet alleen als fotomodel, maar vooral vanwege haar enorme schare volgers op sociale media.
Voortdurend plaatste ze filmpjes op YouTube, foto’s op Snapchat en blogs op Tumblr. Maar vooral op de fotosite Instagram was ze populair: meer dan een half miljoen mensen volgden haar op de voet. Daar poseerde ze in bikini’s of strakke jurkjes, aan een tropisch strand of een ander exotisch oord.
“Social media is not real life”
Maar vlak voor haar negentiende verjaardag, begin november, nam ze een volwassen besluit. Ze trok de stekker uit haar accounts op sociale media. “Ik vertrek op Instagram, YouTube en Tumblr. Ik heb 2000 foto’s vernietigd die nergens anders toe dienden dan om mezelf te promoten. Zonder dat ik het in de gaten had, heb ik het grootste deel van m’n tienerleven doorgebracht in een verslaving aan sociale media, complimentjes, sociale status en m’n uiterlijk. Sociale media, vooral de manier waarop ik die gebruikte, zijn nep.” Ze licht dit bovendien uitgebreid toe op haar persoonlijke website. Om haar woorden kracht bij te zetten, gaf ze haar Instagram-account een andere naam: “Social Media Is Not Real Life”.
Wat beweegt iemand om zo’n radicale keuze te maken? Essena was weliswaar druk met haar baantje en besteedde 50 uur per week aan sociale media, maar het leverde haar ook flink wat geld op. Even poseren in een jurkje: 400 euro. In een interview aan The New Zealand Herald vertelde ze dat een theemerk haar 2000 euro bood voor een aantrekkelijke plaatje waarin het merk zichtbaar zou zijn. Maar plotseling drong het tot haar door: ik ben niet die leuke jongedame maar ik word uitgebuit, omdat ik anderen zo goed voor de gek kan houden. “Door sociale media kon ik zelf profiteren van het bedriegen van anderen. (...) Ik werd er door opgeslokt. Ik besteedde het grootste deel van de dag aan het doelloos scrollen, uren op YouTube. Hoe kunnen we onszélf zien en onze echte bestemming en talenten zien, als we voortdurend naar anderen kijken? Velen van ons zitten daar zo aan vast dat we niet door hebben welke invloed die vernietigende kracht heeft op ons leven.”
In een meeslepend betoog vertelt Essena hoe ze sinds haar twaalfde jaar alleen maar leefde voor het steeds toenemende aantal likes en volgers. Daar zocht ze geluk, maar zonder succes: “Ik vond geen plezier in al die sociale waardering, hoewel ik voortdurend mijn leven aan het aanpassen en fotograferen was. (..) Er is niets cools aan om al je tijd te besteden aan het maken van opgepoetste foto’s van jezelf om aan de wereld te bewijzen dat je meetelt.”
Essena stopte niet alleen uit frustratie, maar ook omdat ze andere jongeren de leegte van dit leven wilde laten zien. Met haar nieuwe Instagram-account wil ze aandacht vragen voor bewust leven, dierenrechten, eerlijke handel en milieuvervuiling. “Ik wil een positief forum bouwen waarin mensen praten over de échte wereld, waarin het gaat om ideeën en niet om likes, volgers of views.”
Ommekeer
Ironisch genoeg is Essena afgelopen week alleen maar bekender geworden. Sommige ex-vriendinnen menen zelfs dat haar hele verhaal niet meer is dan een publiciteitsstunt om uiteindelijk nog meer aandacht te trekken. Dat lijkt mij sterk, want in haar nieuwe video’s zien we de echte Essena. Nu zonder uitdagende kleding, maar met tranen, pukkels en verward haar. Ze vertelt eerlijk hoe er vroeger honderd foto’s gemaakt moesten worden totdat haar buikje er perfect uitzag. Een aantal foto’s heeft ze bewaard en voorzien van een nieuw bijschrift, om te vertellen hoeveel moeite en make-up het kostte om die te maken.
Het verhaal van Essena zit vol nuttige lessen. Het illustreert de virtualisering van de samenleving en de opmars van de beeldcultuur. Het laat zien hoe merken bekendheid krijgen over de rug van jongeren. Het geeft een inkijkje in het krachtenveld waarin met name meisjes zich bevinden. Laat niemand dit verhaal van Essena aan de kant schuiven met de opmerking dat ze nog steeds grove taal gebruikt, dat we geen vegetariër hoeven te worden en dat we die wereld van sociale media beter helemaal kunnen negeren. Dat komt neer op het in de kou laten staan van die meiden.
Het belangrijkste signaal geeft Essena af met de naam van haar nieuwe account: “Sociale media zijn niet het echte leven”. Deze keer komt dat niet uit de mond van een bezorgde moeder of predikant, maar van een leeftijdsgenoot die dat door schade en schande heeft ondervonden. Er was al sprake van bewustwording en een tegenbeweging rond sociale media, maar Essena is daarvoor een veel geloofwaardiger spreekbuis dan al die opvoeders.
Natuurlijk zullen christelijke ouders achter haar verhaal geen punt plaatsen, maar juist de lijn doortrekken. Laten ze hun kinderen tonen wat dan wél het echte leven is. De Bijbel spreekt ook over zo’n ommekeer in het leven van een jongere. De verloren zoon ontdekte hoe bedrieglijk de wereld was, verliet de lege varkenstrog en keerde terug naar zijn vader.
Deze column verscheen in beknopte vorm als Welbeschouwd in het Reformatorisch Dagblad, 7 november 2015.