De professionele kruisdrager 17 juli 2015 Door Bram de Muynck, Lector Christelijk Leraarschap

Tijdens een functioneringsgesprek zal je niet gauw de vraag krijgen of je je weleens schuldig voelt. En toch hoort aandacht voor schuld bij professionaliteit. Als je tenminste oog wilt hebben voor het zondige en gebrokene in deze werkelijkheid.

Rembrandt

Ik werd er bij bepaald toen ik het afgelopen voorjaar de tentoonstelling ‘De late Rembrandt’ bezocht. In een van de eerste zalen hingen enkele schilderijen van apostelen. Ze waren ieder afgebeeld met een attribuut: een zwaard, een stuk hout. Hiermee verbeeldde de kunstenaar welke marteldood de betreffende apostel stierf. De één door het zwaard, de ander aan het kruis. Als kijker werd je eraan herinnerd dat iedere apostel een navolger van Christus is geweest. Paulus was één van hen. Je ziet hem afgebeeld met het zwaard als attribuut. In het jaar 67 werd hij door Nero onthoofd. Het zwaard was Paulus’ teken van de navolging. En dat is waar je volgens de Bijbel ook aan moet denken bij kruisdragen: zelfverloochening en bereid zijn om met Christus te lijden (zie Lukas (9: 23). Maar kruisdragen heeft ook met persoonlijke schuld te maken.  
 

Zelfportret

Ik kijk in gedachten weer naar het schilderij en denk aan de achtergrondinformatie die daarbij gegeven werd. Je ziet op het schilderij niet alleen een verbeelding van Paulus. Nee, je staat ook oog in oog met Rembrandt zelf. Het schilderij is een zelfportret. Rembrandt identificeert zich met Paulus. De grootmeester is hier een kruisdrager geworden. Dat is veelzeggend. Tenminste, als je weet onder welke omstandigheden Rembrandt dit schilderij heeft gemaakt. Rembrandt was kort ervoor failliet gegaan, omdat hij boven zijn stand leefde. Een ambachtsman moet ook rekenen en zichzelf beheersen. De beroemde meester lukte dit niet. Rembrandt lijkt met dit schilderij een geestelijke duiding te geven van zijn toestand: een dwaze kwetsbare man die door beroepsmatige fouten aan de grond is geraakt. Hij verschijnt hier op het portret in al zijn kwetsbaarheid: een gezwollen gelaat, een huid met sporen van verval. 

Excellent en kwetsbaar

Zo is het met professionals. Je kunt excellent zijn in allerlei aspecten van je werk. Toch klaagt je persoonlijke zwakheid je aan. Je bent als leraar een uitstekende didacticus en toch kun je een bepaald type leerlingen niet uitstaan. Of je hebt een zwak voor leerlingen met problemen, waardoor je bij veel leerlingen geliefd bent. Maar je voert veel te veel gesprekken in eigen tijd. Je grenzeloosheid brengt je lesvoorbereiding in het gedrang. Iedereen heeft zo’n persoonlijke professionele schuld. Meestal heb je er weinig last van. Soms breekt het je op.
 

Van schuld naar kruis

Een belijdend christenprofessional mag dit soort ervaringen geestelijk duiden. Je bent er niet met de constatering dat iedereen nu eenmaal zijn eigen zwakheid heeft en daar dan maar mee moet zien te dealen. Er is ook sprake van schuld. Het is voor de schuld van de mens dat Christus het kruis gedragen heeft. ‘Om onze ongerechtigheden is Hij verbrijzeld,’ zo belijdt de profeet (Jesaja 53:5). Wanneer je hier oog voor krijgt, dan geldt dat niet alleen je zondige aard of de zonden in de privésfeer, maar ook de zonden die je in je beroep begaat. Het kruisdragen van de apostelen, zoals afgebeeld door Rembrandt, krijgt dan een persoonlijke dimensie. De apostel die het kruis draagt, getuigt dat zijn Heiland ook voor zijn zonden stierf.

Schuld en bevrijding

Willem L. Meijer wijst er in het boek Rembrandt en het Evangelie. Beeldgedichten, beeldgedachten (Vaasssen, Medema, 2006) op dat er een opmerkelijk verschil is tussen dit zelfportret en Rembrandts ‘Paulus in de gevangenis’ (1627). Komt het licht daar binnen door de tralies, schijnend op de gevangen Paulus, in het zelfportret komt het licht van boven. De tralies daarentegen bevinden zich rechtsonder in het donker. Rembrandt schildert zich hier als een bevrijd mens. Hij draagt weliswaar zijn kruis, maar de gevangenis is gevangen genomen. Hij leeft in al zijn kwetsbaarheid in het levenslicht.
 

Vakantie

Op verschillende manieren heb je misschien een zwaar jaar achter de rug. Zwaarheid laat iets zien van de moeite die je hebt ervaren. Zwaarheid brengt ook iets aan het licht van je eigen zwakheid en schuld. De ware Christusbelijder is echter een bevrijd mens. En mocht hij zich niet als zodanig kennen, dan ziet hij daar naar uit. Hij mag dus opgelucht op vakantie gaan. Sterkte met de afronding en een goede vakantie gewenst.