Hebt u daar weleens over nagedacht, hoe we kinderen vroomheid kunnen leren? Vanuit een ver verleden stelt Comenius ons die vraag. Hij komt aan de orde in het tiende hoofdstuk van zijn boekje De moederschool. Dat boekje draagt hij op ‘aan de goddelijke, christelijke ouders, onderwijzers en begeleiders, en aan allen die zich bezighouden met de zorg voor het jonge kind.’ Daarmee wordt in ieder geval een deel
van het lezerspubliek van DRS Magazine aangesproken. En als u met oudere kinderen werkt, is het even zinvol om de tekst van Comenius te lezen en in het team daarop te reflecteren.
Eigenlijk stelt Comenius de vraag naar de godsdienstige opvoeding. Die begint thuis, maar beperkt zich niet tot de huiselijke kring. Ook in de onderwijscontext komt die aan de orde. Natuurlijk in Bijbelvertelling en dagopening, maar – zegt Comenius – net zo goed als we het hebben over ons eten en drinken, of over zon en sterren. Dus wat we doen bij biologie, economie, maatschappijleer enzovoort, heeft te maken met de godsdienstige vorming van onze leerlingen.
Hoofd en hart
Dan dringen zich twee vragen op. Wat bedoelen we precies met godsdienstige vorming? Bij Comenius zit er iets van het hoofd in: kinderen leren de Apostolische Geloofsbelijdenis en de Tien Geboden uit het hoofd. Maar er zit ook iets in van het hart: vroomheid, liefhebben, dromen. We zijn er dus niet als we onze leerlingen veel Bijbelkennis bijbrengen – hoe belangrijk ook. Laat vooral iets doorklinken van uw eigen verlangen naar God, of uw worsteling met het ontbreken van dat verlangen, om zo dat verlangen bij kinderen op te wekken.
De juf ingeschakeld
Daarmee zijn we bij de tweede vraag: kan ik als ouder, kan ik als leerkracht mijn kinderen wel ‘vroomheid leren’? Het korte antwoord is: nee, dat kunt u niet. Het geloof is immers een gave van God. Maar een leerkracht die met dat antwoord volstaat, zou niet op een christelijke school mogen werken. We belijden immers dat de Heilige Geest mensen inschakelt, dat God ‘verkondigers van deze zeer blijde boodschap’ stuurt om ‘mensen te roepen tot bekering en het geloof in Christus, de Gekruisigde’ (DL I,3). Tot die verkondigers hoort ook de juf die met haar leerlingen de Bijbel opent. Die het leven van haar leerlingen in het perspectief van Gods koninkrijk zet.Tot die verkondigers hoort ook de leraar die laat zien dat het vak dat hij geeft geen samenstel van wetenschappelijke afspraken en wetten is, maar onderdeel van de werkelijkheid die de Heere ons als Schepper gegeven heeft.
Dat begint met onze eigen verhouding tot God. In Johannes 1 lezen we over Andreas die zijn broer Simon ontmoet. Hij roept naar hem: ‘We hebben de Messias gevonden!’ Je hoort de vervulling van een oud verlangen in die uitroep. Omdat zijn eigen verlangen vervuld is, wil hij ook zijn broer daarin laten delen: ‘En hij leidde hem tot Jezus.’ Dat mogen we ook in het christelijk onderwijs doen.
Vroomheid leren
‘Al vanaf het eerste jaar kunnen we beginnen met hun de beginselen van hun plichten tegenover God bij te brengen. We kunnen hun natuurlijk nog geen echte vroomheid aanleren, maar wij kunnen wel beginnen met de fundamenten daarvoor te leggen. Bidden en devotie, voor God zingen, handen vouwen, gebeden zeggen en zingen, naar de hemel kijken en de sterren, en wat later bidden voor en na het eten, en moeilijker liederen leren en het Onze Vader uit het hoofd leren en opzeggen.
We leren de kinderen dat God over de hemel regeert, dat God ons eten en drinken geeft; het Credo kan door kinderen in gedeelten worden geleerd, totdat ze het op vier-, vijfjarige leeftijd helemaal kunnen.
Het is goed gebeden en ook liederen veel te herhalen, te bidden voor het eten en voor het naar bed gaan. Er zijn allerlei gelegenheden om met kinderen over God te praten, om ze te leren Hem lief te hebben, erover te dromen. We moeten kinderen op hun eigen niveau leren om God te leren kennen en lief te hebben. Als we naar de hemel wijzen, kunnen we vertellen dat God daar woont, en als we naar de zon wijzen, kunnen we vertellen dat Gods licht over ons schijnt, enzovoort. God zelf spreektzowel tot kinderen als tot volwassenen.
Na het Credo kunnen kinderen beginnen de tien geboden te leren ze op te zeggen voor hun ouders; op hun vijfde jaar kunnen ze gebeden zeggen voor het eten en voor het slapen gaan. Als ouders moeten we ervoor zorgen dat slechts invloeden op kinderen vermeden worden. Het voorkomt dat slechte gewoonten zich vastzetten, want die zijn er heel moeilijk weer uit te krijgen.’
Reflectie
- Kunt u uw leerlingen vroomheid leren? Zo ja: hoe dan? Zo nee: welke rol heeft u dan in de vorming van uw leerlingen?
- Comenius vindt het belangrijk om heel het leven te betrekken op God. In hoeverre doet u dat ook in uw onderwijspraktijk?
- ‘We moeten kinderen op hun eigen niveau leren om God te leren kennen en lief te hebben.’ In hoeverre legt u een ‘volwassen maatstaf’ aan voor het geloof van uw leerlingen?
- ‘God zelf spreekt zowel tot kinderen als tot volwassenen.’ Hoe denkt u daarover en hoe vertaalt zich dat in uw Bijbelles of dagopening?
Dit artikel is geschreven door Henk Vermeulen en verscheen eerder in de rubriek 'stemmen uit het verleden' in DRS Magazine.