Dat leesvaardigheid onder druk staat, weten we in het onderwijs inmiddels wel. Dat je minder kennis verwerft als je niet leest, is dan ook een open deur. De vraag ‘Wat is een mandarijn?’ illustreert dat.
Onlangs behandelde ik Louis Couperus en zijn werk met een groep lvo-studenten. De bloemrijke taal van de schrijver, die precies een eeuw geleden werd geboren, is niet eenvoudig. Ben je daartoe veroordeeld als je toch zijn verhalen wilt lezen? Of kan het anders?
Mag je de originele teksten van Couperus bewerken door ze te herschrijven in eenvoudiger taal? Lees je dan nog wel Couperus? En als je daarmee begint, wat pas je dan nog meer aan? Wijzig je ook de nog goed leesbare woorden die leerlingen van nu niet meer begrijpen?
Eenvoudiger taal
Docent Michelle van Dijk heeft inmiddels een aantal werken herschreven, zodat ze voor leerlingen van nu te verteren zijn. Eenvoudiger taal, maar het verhaal blijft intact. We namen de proef op de som: de studenten kregen een fragment uit
Van oude menschen, de dingen, die voorbijgaan en moesten dat zodanig herschrijven dat het voor vo-leerlingen goed te lezen was. Dan komt de aap uit de mouw: snap ik zelf wat er staat? Dat bleek nog niet zo eenvoudig.
Mandarijn
“Tante Floor had met een diepen zucht zich opgericht, en zat nu: haar dikke gele gezicht, met de Chineesche opgetrokken oogen, vollemaande uit de altijd zwarte haren (…) en zij had iets van een mandarijn, zoo als zij nu zat, wijdbeens in flanellen peignoir…”
Uit de context blijkt dat tante een stevige dame is met een bol gezicht. Maar hoe kan ze op een mandarijn lijken? Dat het niet om een vrucht gaat, is duidelijk. Maar wat dan wel? De studenten kwamen via Wikipedia op het volgende: ‘een voormalige (hoge) overheidsfunctie in Keizerlijk China’. Het ging dan wel niet over China, maar iemand die als een deftig, machtig persoon een soort audiëntie houdt… Ja, dat paste helemaal in het verhaal.
Onze lectuur
Toen ik op de middelbare school zat, verscheen
De vrouw met het boek, over het leven van zendelinge Gladys Aylward. Ik heb dat toen met grote belangstelling gelezen. Meerdere keren komt in dat verhaal een mandarijn voor. In mijn geheugen is het woord onlosmakelijk verbonden aan dit boek en de Aziatische context. Dat realiseerde ik me bij het lezen van Couperus.
Zo werkt ons brein: de betekenis van een woord wordt geplaatst in een bepaald verband – in dit geval het verhaal van Gladys Aylward in China – en maakt deel uit van een semantisch netwerk dat alsmaar uitdijt en verbindingen legt. Met China, met de bergen en de Gele Rivier; met Bijbel, kerk en zending; met vervolgde gelovigen, enzovoorts.
Als het woord ‘mandarijn’ in een ander verband opduikt, zoals in de roman van Couperus, haakt dat woord aan het bestaande netwerk en wordt dat groter. Het woord kan nog meer betekenissen krijgen en wordt nóg hechter verankerd.
Verhalen
Woordenschatlessen kunnen zeker van betekenis zijn, maar woorden en begrippen beklijven beter als kinderen er langere tijd en met veel context over horen. Een verhaal is daarvoor het meest geschikt. Daar zijn kinderen ook emotioneel bij betrokken, wat het leren versterkt. Het is daarom van groot belang dat leerkrachten boeken voorlezen die ànders zijn dan de boeken die kinderen zelf kiezen en die net boven hun eigen niveau liggen.
In gesprekken over het verhaal kunnen de moeilijke woorden als vanzelf een plaats krijgen. Als de inhoud van het (voor)leesboek dan ook nog gekoppeld wordt aan de zakelijke teksten bij de wereldoriëntatievakken, wordt er optimaal geleerd.
Mandarijn
De vrouw met het boek lag bij ons thuis op tafel, het was letterlijk binnen handbereik. Ik las het als tiener niet met het doel iets te leren, maar werd gewoon geboeid door het spannende en aangrijpende verhaal.
Mijn wereld werd groter dan mijn eigen leefomgeving; ik genoot van het verhaal en leerde onbewust woorden en begrippen die mijn leven lang meegaan. Ook dit boek droeg bij aan mijn leesliefde – en de herinnering aan Gladys Aylward kan zomaar opduiken tijdens een college over Couperus. Vanwege die mandarijn.
Janneke de Jong-Slagman is docent Nederlands op de lerarenopleiding voortgezet onderwijs Nederlands en de pabo van Driestar hogeschool.