In een tijdschrift dat je in Amerikaanse bibliotheken gratis mee mag nemen, las ik een aantal interessante recensies onder de noemer ‘Pious and pageturning’. Ze gingen over jeugdboeken waarin geloof een rol speelt én die bijzonder boeiend zijn.
Vijf bibliothecarissen selecteerden zo’n boek. “Ongeacht of je eigen houding ten aanzien van religie nu vroom, onverschillig of ergens daartussenin is, je vindt in deze boeken personages om mee om te gaan”, luidde het opschrift boven de besprekingen.
Een (ander) geloof leren kennen doordat personages dat belijden en praktiseren, lijkt mij een mooie ‘opbrengst’ van literatuur lezen. Dat past ook goed binnen het burgerschapsonderwijs.
A Hat for Mrs. Goldman
De meest aansprekende en enthousiasmerende recensie ging over het prentenboek A Hat for Mrs. Goldman. Hoofdpersoon Sophia is een klein meisje, afkomstig uit Mexico, dat naast Mrs. Goldman woont. Die oude dame leert haar breien. Sophia heeft er weinig geduld voor en maakt liever pompons.
Dagelijks maken de twee een wandeling met de hond. Als het koud wordt, ziet Sophia dat Mrs. Goldman zelf geen muts heeft, terwijl ze nota bene altijd breit voor anderen. Dat is voor haar een mitzvah, een gebod, een goede daad volgens het joodse geloof. Sophia heeft ook al meer dan eens een muts van de buurvrouw gekregen.
Als de oren van mevrouw Goldman paars van de kou zijn, bedenkt Sophia dat zij een muts voor de buurvrouw gaat breien. Hoe moest dat ook alweer? Met veel geduld en volharding lukt het Sophia iets te breien wat op een muts lijkt. Er zitten wel veel gaten in, die camoufleert ze handig met pompons.
Mrs. Goldman is dolblij met de muts en Sophia heeft ontdekt hoeveel vreugde het geeft er een voor haar te maken. De muts voor Mrs. Goldman is een mitzvah van Sophia.
‘Joodse boeken’
In dit prentenboek wordt een aspect van de joodse religie op een prachtige, positieve manier voor kinderen verwoord en verbeeld. Het joodse geloof hoort bij Mrs. Goldman, zij is een lieve buurvrouw die veel om haar naasten geeft. En dat werkt aanstekelijk.
Ik ben van mening dat dit soort boeken in de schoolbibliotheek horen. Ze hebben een positieve inhoud en leren de lezers iets over een ander geloof.
Als in christelijke kinderboeken joden voorkomen, spelen zij helaas vaak een negatieve rol. Daarover zijn afgelopen jaar veel berichten in de media verschenen. De aanleiding hiervoor was de publicatie Met de paplepel. Beeldvorming over joden in Nederlandstalige jeugdverhalen, 1782-heden van Ewoud Sanders.
Hij constateert dat er in orthodox-christelijke jeugdboeken nog altijd stereotypen over joden voorkomen. Bovendien komen joden in deze boeken bijna uitsluitend voor als personages die zich bekeren tot het christelijk geloof.
Huiswerk
In een RD-interview met Sanders naar aanleiding van zijn boek werd overigens de hand niet in eigen boezem gestoken; in het Nederlands Dagblad en Trouw waren details te lezen die mij schokten.
Gelukkig schreef Bart Wallet in het Reformatorisch Dagblad: 'Sanders geeft met dit boek huiswerk aan het onderwijs, ouders, auteurs en reformatorische uitgeverijen. Kijk nog eens scherp naar de boeken in de schoolbibliotheek, de verhalen die worden voorgelezen, geschreven en gepubliceerd.’
De Duitse pedagoog Heinrich Wolgast stelde dat alle ‘religieuze literatuur’ van het basisprincipe moet uitgaan dat zij een authentieke beschrijving van het leven geeft en dat jeugdboeken dus niet geschreven moeten worden om te preken of te moraliseren. Religie moet een integraal deel van iemands persoonlijkheid zijn. In dit eenvoudige prentenboek is dat het geval – en dat zou ik veel vaker willen zien.
De vierdelige jeugdboekenserie van Annika Thor (Een eiland in zee; De lelievijver; De donkere diepte; Op open water) is ook één groot authentiek verhaal. (Eerder schreef ik erover in het tijdschrift Liter).
De joodse Steffi uit Wenen, die in de Tweede Wereldoorlog met haar jongere zusje naar Zweden vlucht, komt daar in een evangelische kerk terecht. Na enige tijd ‘neemt ze Jezus aan’ in de waarneming van haar pleegmoeder – en is ze dus christen. Als ze ouder wordt en haar joodse identiteit ontdekt, komt ze daarvan terug. Dat is moeilijk voor haar pleegouders.
Echte vragen
Dit is geen eenvoudig verhaal om met tieners te lezen, maar wel levensecht. En de problematiek van vluchtelingen met een andere identiteit van ons is helaas onverminderd actueel. Juist zulke kwesties – het geloof van jezelf en van anderen, het vinden van je eigen identiteit – roepen op tot gesprek, tot reflectie.
Het is veilig om daar met leerlingen over te praten via het boek, dan gaat het niet in de eerste instantie over henzelf, maar over de personages en hun keuzes. Mooie gelegenheden voor persoonlijke en burgerschapsvorming – op basis van jeugdliteratuur.
En nu is het nog wachten op een uitgever die belangstelling heeft voor A Hat for Mrs. Goldman. Een stuk ongecompliceerder dan de boeken van Annika Thor, maar eveneens authentiek en origineel.
Janneke de Jong-Slagman is docent Nederlands op de lerarenopleiding voortgezet onderwijs Nederlands en de pabo van Driestar hogeschool.