Het gedrag van hoogbegaafde leerlingen als de spiegel van jouw gedrag. Tijdens een van de workshops op het symposium Passend leraarschap op woensdag 18 november 2015 gingen Martine Blonk en Ria Looij met bezoekers in gesprek over het gedrag van hoogbegaafde leerlingen. Waar hebben zij behoefte aan en wat vraagt dat van de leerkracht?
Aan de hand van een video analyseerden we gedragingen van hoogbegaafde leerlingen. We zagen en hoorden hoe een jongen bijna met tranen in zijn ogen vertelde hoe hij vroeger, zonder te weten waarom, gepest werd was. Zijn ogen lichtten echter op toen hij het had over één jongen waar hij altijd goed bevriend mee was geweest. We benoemden dat hij bij dat verhaal begon te stralen. Het maakte ons opnieuw duidelijk hoe goed het is om als leerkracht en ouders te investeren in vriendschappen van kinderen, zeker als dat niet vanzelf gaat doordat zij de enige in de groep zijn die zo veel weten en kunnen.
Geen extra werk
We bespraken de casus van Eva, een jonge hoogbegaafde leerling. Zij kan veel meer aan dan de gemiddelde klasgenoot, maar het probleem is dat ze dat niet wil weten. Ondanks het feit dat ze zich verveelt in de les, wil ze geen ander werk doen dan de andere kinderen.
Wat kan dit gedrag te betekenen hebben? Wil Eva geen ander werk omdat ze bang is dat het te moeilijk is en heeft ze dus angst om te falen? Of heeft het een sociale oorzaak? Het komt vaak voor dat kinderen die meer in hun mars hebben dan hun klasgenoten ook meer dan gemiddeld bezig zijn met hun plek in de groep. Net als alle andere kinderen hebben zij behoefte aan vriendschap, aan ‘erbij horen’, maar voor hen is het soms heel lastig om die aansluiting te vinden. In Eva’s voorbeeld: het kan dat zij bang is dat ze als anders wordt gezien door haar klasgenoten als zij extra moeilijk werk te doen krijgt en dat ook goed aan kan.
Wat is echte vriendschap?
Als je op de basisschool zit, kan jouw anders zijn vanwege je hoogbegaafdheid sociaal isolement veroorzaken. Als de andere kinderen moeten lachen om grapjes die jij kinderachtig vindt en andersom: dat jij grapjes maakt die zij niet begrijpen, kun je je erg alleen voelen. Voor andere kinderen kan de invulling van het begrip ‘echte vriendschap’ ook heel anders zijn dan voor jou. Jij denkt bij vriendschap aan trouw door dik en dun, terwijl andere kinderen de ene dag je vriend zijn en de andere dag niet meer. Of ze komen hun afspraak om met jou te gaan spelen uit school niet na en gaan met een ander kind mee. Dan is je verwachting heel verschillend en dat kan voor onbegrip zorgen. Als kind kies je dan vaak de strategie om je te proberen aan te passen aan de norm van de groep. Het probleem is dat je klasgenoten dan toch wel aanvoelen dat het niet van harte gaat, al doe je nog zo je best. Dat kan innerlijk voor veel stress zorgen.
Geen luxe maar noodzaak
Wat vraagt dit van een leerkracht? Die moet zorgen voor een klimaat waarin het heel normaal gevonden wordt dat er verschillen tussen kinderen zijn. Dat vraagt dus iets van het gedrag van de leerkracht! Die moet basale kennis hebben over kenmerken van hoogbegaafdheid. Die moet ervoor zorgen dat álle kinderen aan het leren zijn. Alle kinderen moeten ervaren dat leren niet altijd gemakkelijk en snel gaat. Daarom zijn geschikte opdrachten geen luxe maar noodzaak. En de behoefte aan vriendschappen? Die is wezenlijk. Daarom moeten ook hoogbegaafde leerlingen regelmatig met kinderen met ongeveer dezelfde ontwikkeling kunnen optrekken. Dan kunnen ze lachen om elkaars woordgrapjes. Dan kunnen ze daar leren samenwerken, met kinderen die net zulke goede ideeën hebben als zij zelf. Als zij in deze behoefte erkenning vinden van de leerkracht, als zij zichzelf mogen zijn, maakt de stress plaats voor flexibiliteit en zullen ze meer ruimte hebben in hun hoofd om zich aan te passen waar dat nodig is.
Meer leren over je eigen gedrag als leerkracht in het omgaan met verschillen in je klas? Schrijf je in voor de basiscursus hoogbegaafdheid of een van de andere cursussen in het aanbod van passend onderwijs. Of neem contact op met orthopedagoog Ria Looij.