‘Ik geef gewoon mijn vak en zorg voor een goede relatie met mijn leerlingen, maar aan waarden doe ik niks.’ ‘Tegenwoordig moet je van alles: burgerschap, vorming, waarden. Ik zou niet weten hoe ik dat moet doen met zulke volle klassen.’ Begrijpelijke uitspraken van leraren! Maar waarden spelen wel een heel belangrijke rol. Vier gedachten van Piet Murre hierover.
Een volle baan, veel klassen in het voortgezet onderwijs, veel tijd die je in je groep steekt in het basisonderwijs. Daarnaast zijn er de nodige andere dingen die bij je baan als leraar horen. Niet voor niks spreekt de dichteres Ida Gerhardt over ‘mijn prachtige, mijn hondse baan’. Het mooie is dat in die prachtige baan, en dwars door de hondse momenten, waarden juist een grote rol spelen. En nog meer, dat je de kans hebt om leerlingen ook een stukje verder te helpen op hun levensweg terwijl je ‘gewoon’ je vaklessen geeft.
Vier gedachten daarover. De eerste is dat je het eigenlijk al doet: Waarden laten zien en onderwijzen terwijl je je gewone les geeft. Terwijl je tegen je leerlingen goedemorgen zegt, vraagt of ze hun boek open willen doen, of ze het raam willen sluiten, geef je uitdrukking aan waarden.
Terwijl je kennis laat maken met een fenomeen uit je vak laat je zien dat je dat de moeite waard vindt. Terwijl je ingaat op hun vragen, of zelf vragen stelt, leef je voor dat je in hen geïnteresseerd bent en dat het stukje van Gods werkelijkheid dat die les centraal staat de moeite waard is. Kortom je ontkomt niet aan waarden en laat die altijd al zien.
Als dat dan zo is, en dat is de tweede gedachte, dan kun je er maar beter goed gebruik van maken. Bewust benoemen dat ijverig zijn een positieve waarde is (en jij laat hem zien omdat je niet te lang wacht met nakijken bijvoorbeeld). Benoemen dat de werkelijkheid zich laat kennen door goed te kijken en te bevragen en dat dat nog interessant is ook (en jij kiest goed uit wat je precies naar voren haalt in je les). Dat volharden een deugd is, ook als je een rijtje opgaven moet doen, domweg om te trainen (al laat je zomaar iedereen alles maken).
Het is dan echter nog wel ‘ongericht’: de waarden kunnen overal over gaan. De derde gedachte is daarom dat het de moeite waard kan zijn om heel bewust een beperkt set waarden werkelijk te laten functioneren. Dat gaat bepaald niet vanzelf. Veel scholen hebben een set kernwaarden die de gemiddelde docent of leidinggevende niet kan opnoemen, laat staan de leerlingen. Dan functioneert zo’n set niet.
Om dat wel te doen is meer nodig. Volledige integratie, van grootse beleidsplannen tot en met de kleinste activiteit in de klas en van staf tot en met leerling. Bij keuzes en dilemma’s en van klassenavonden tot oudergesprekken. Dat voor elkaar krijgen is geen kleinigheid en dat red je ook niet meer in je eentje als leraar in je prachtige, maar dan toch ook wel wat hondse baan. Maar het kan wel degelijk, en dan levert het ook heel veel op: Een voorbeeld zijn de ‘Christian Ethos scholen’ uit Engeland (https://esf-web.org.uk/)
Tot slot de vierde gedachte. Gaat de aandacht hiervoor niet ten koste van de leerresultaten? Het antwoord is: nee, integendeel. Scholen die aandacht besteden aan karaktervorming door middel van aandacht voor waarden, blijken het ook beter te doen als het gaat om de leerresultaten van hun leerlingen. Allerlei onderzoek bevestigt dat. Prachtig – en zeker niet honds. Al is het wel buffelen...