Soms maakt het weinig uit of je iets aanduidt met een ander woord. Een voorbeeld: of je iets een poes of een kat noemt, maakt niet zoveel uit. Althans voor wat het beeld betreft van het dier dat we voor ogen hebben. Maar het kan ook zijn dat met een andere naam ook een andere betekenis opduikt.
Dat overkwam me toen ik het bordje ‘kindcentrum’ zag op het gebouw dat voorheen een school heette. Met een kindcentrum wordt bedoeld dat er behalve onderwijs ook voor- en naschoolse activiteiten worden aangeboden, ook voor heel jonge kinderen. De betekenis is dus verschoven.
Hoe is dat bij de bijvoeglijk naamwoorden ‘inclusief’ en ‘herbergzaam’? Het ligt wat ingewikkelder, maar in ieder geval kunnen we zeggen dat er verschil in betekenis is. Eerst maar even de belangrijkste overeenkomst. Zowel inclusief als herbergzaam onderwijs richt zich in de eerste plaats op zoveel mogelijk passend en op één plek voldoen aan de onderwijsbehoeften van alle kinderen, dus ook kinderen met speciale behoeften. Dat is ingewikkeld en daarom is er veel creativiteit nodig om dit mogelijk te maken. Als dit alles is, maakt het dan uit hoe je het noemt: passend, inclusief of herbergzaam?
Ik vind van wel. Allereerst als je kijkt naar het beeld van de herberg. De metafoor die een school voorstelt als een herberg, staat voor een ideaal waarbij één principe als beginpunt geldt: de school moet een veilige plek zijn voor iedereen die daar binnen komt. Dit sluit aan bij één van de belangrijkste basisbehoeften van de mens, namelijk die van onvoorwaardelijke acceptatie.
Het tweede verschil is dat dit beginpunt rechtstreeks uit een christelijk denkkader komt. Een christelijke school dient een gemeenschap te zijn waar verlangd wordt om naar de leefregels van het Koninkrijk te leven. Daarvoor worden in het Nieuwe Testament belangrijke noties genoemd. In hoofdstuk 9 van het boek ‘Gidsen’, waar deze gedachtegang uitvoerig wordt toegelicht, laten we zien dat bij iedereen gaven worden verondersteld, die vervolgens ten dienste staan van de ander.
Het gaat er dus niet om dat je leert ‘het beste uit jezelf te halen’, maar dat je leert om te dienen. Die gedachte gaat in tegen leidende culturele waarden van dit moment. ‘Herbergzaam onderwijs’ heeft een kritische positie, zoals ik, aangenaam verrast, ook aantrof in het boekje van Bert Wienen: ‘Van individueel naar inclusief onderwijs’.
Een derde verschil is dat herbergzaam onderwijs niet in de eerste plaats focust op doelgerichter en effectiever inrichten van onderwijs zodat aan individuele behoeften wordt voldaan. Het is gericht op een cultuur waarin het zien van gaven, het dienen van de ander en ontvankelijkheid geoefend wordt. Als ik spreek over een ‘cultuur’, dan gaat het dus niet alleen over de benadering van kinderen (handelingsbekwaamheid), maar ook over hoe de directeur met zijn mensen omgaat en hoe leerkrachten elkaar willen ondersteunen.
De genoemde verschillen hebben allerlei implicaties, te veel om in deze blog op te noemen. Denk aan het minder leidend laten zijn van financiële prikkels en condities, als kinderen hulp moeten krijgen. Denk ook aan het personeelsbeleid. Er zijn veel bekwame mensen nodig die hetzelfde ideaal omhelzen, een pedagogische attitude hebben, hoge verwachtingen van wat er met kinderen kan, maar die er niet op uit zijn om dossiers te beheersen. Niet eenvoudig! Maar wel een manier om het schoolleven voor kinderen, personeel en ouders beter en aantrekkelijker te maken. En dat is waar we uiteindelijk allemaal naar verlangen.
Als je meer wilt weten, volg dan het werk van de kenniskring Herbergzaam Onderwijs. We werken met een gedreven groep onderzoekers aan het verwezenlijken van dit ideaal in PO, VO, MBO en de lerarenopleiding.
Bram de Muynck is lector persoonsvorming en begeleider kenniskring Herbergzaam Onderwijs
Lectoraat Herbergzaam onderwijs
Maak kennis met het lectoraat Herbergzaam onderwijs via onderstaande video:
Meer interessante blogs van het lectoraat